Chizmachilik

 
5. Detalning eskiziga asosan ish chizmasini bajarish 
Asliga  qarab  detalning  eskizi  chizilgandan  keyin  uning  ish  chizmasini 
chizishga o‘tiladi. 
Ish chizmalarini chizishda eskizlarni tahlil qilishdan boshlanadi. Detallardagi 
texnikaviy atamalarda ko‘p uchraydigan galtel, o‘yiq (paz), bobishka, faska, burtik 
kabi  ba’zi  bir  elementlarning  to‘g‘ri  tasvirlanishiga  e’tibor  beriladi.  Galtel  – 
valning  bir  silindrik  yoki  konussimon  elementidan  ikkinchisiga  o‘tishda 
yumaloqlash  radiusi,  paz  –  vintlarning  kallagidagi  burash  uchun  mo‘ljallangan 
o‘yiq  yoki  shponka  uchun  mo‘ljallangan  chuqurcha,    burtik  –  silindrik  yoki 
konussimon  detallardagi  (muftalardagi)  halqasimon  yo‘g‘onlashish,  bobishka  - 
quyilish vaqtida hosil bo‘ladigan o‘sma,  faska – val, bolt, vint, shtift, gayka kabi 
detallarning  toretslari  oldidagi  kesilgan  cheti,  faskalar  yordamida  val  teshikka 
osonlik  bilan  kiritiladi,  torets  –  tikkayib  turmoq,  tikka  qilib  qo‘ymoq  degan 
ma’noni  anglatadi.  Torets  –  tekisligi  odatda  detalning  o‘qiga  yoki  yog‘och 
tolalarining yo‘nalishiga perpendikular bo‘ladi. 
Detallarni konstruksiyalashda metalni bir tekisda taqsimlashga intilinadi, shu 
maqsadda,  masalan,  berilgan  detal  devori  qalinliklarining  turlicha  bo‘lishiga  yo‘l 
qo‘yilmaydi.  Ulardan  foydalanish  zarur  bo‘lgan  holda  yupqa  devordan  qalin 
devorga  asta  sekin  o‘tiladi.  Ko‘pincha  detalning  tashqi  va  ichki  devorlari  bir  xil 

---

124 
 
radius  bilan  bilan  yumaloqlanadi,  bu  esa  konstruktiv  jihatdan  xato  hisoblanadi. 
Bunda devorlar (chizmadagi  m o‘lcham) ancha qalinlashib ketadi. Shuning uchun 
yumaloqlash markazi umumiy bitta bo‘lishi taminlanishi zarur bo‘lib, turli R
1
 va R
2
 
radiuslarda chizilishi kerak (5.1-rasm, a). 
 
   5.1-rasm 
Quyish yo‘li bilan tayyorlangan detallraning ish chizmalarini chizishda quyish 
nishabligi,  konuslik  va  radiuslari  qolip  (opoko)  gacha  bo‘lgan  qiymatlarda 
bo‘lishini hisobga olinadi . 
Detallarning  ish  chizmalari  eskizlari  kabi  bosqichlari  chiziladi.  Detalga 
kiritilgan  ba’zi  bir  «tuzatishlar»  ish  chizmalarida  ham  hisobga  olinadi.  5.1-
rasmda  asliga  qarab  eskizi  chizilgan  detalning  ish  chizmasi  misol  tariqasida 
beriladi.