Chizma geometriyasi va muxandislaik grafikasi

6.5.  Geometrik  shaklni  proyeksiyalar  tekisliklariga  tegishli  o'q  atrofida 
aylantirish
 (tekislikning izi atrofida aylantirish). 
Aylantirish o'qi sifatida umumiy vaziyatdagi tekislikning gorizontal yoki 
frontal izi qabul qilinadi (104-rasm). Bu tekislik biror izi atrofida aylantirilib, 
proyeksiyalar tekisliklarining biriga jipslashtiriladi. Agar aylantirish o'qi sifatida 

---

tekislikning gorizontal izi qabul qilinsa, bu tekislikni gorizontal proyeksiyalar 
tekisligi bilan jipslashtirish mumkin. Shuningdek, tekislikni frontal izi atrofida 
aylantirib, uni frontal proyeksiyalar tekisligiga jipslashtiriladi.
  
         Tekisliklarni  proyeksiyalar  tekisligiga  jipslashtirish  yo'li  bilan  mazkur 
tekislikka  tegishli  bo'lgan  geometrik  shakllarning  haqiqiy  o'lchamini  aniqlash 
mumkin  yoki  umumiy  vaziyatida  berilgan  tekislikda  talab  qilingan  har  qanday 
geometrik shaklni yasash mumkin. 
105-rasmda  umumiy  vaziyatdagi  Q  tekislikni  Q
N
 
gorizontal  izi  atrofida 
aylantirib, 
H 
tekislikka  jipslashtirish  ko'rsatilgan.  Tekislikning  gorizontal  izi 
aylantirish  o'qi  sifatida  qabul  qilingani  uchun  uning  vaziyati  o'zgarmaydi.  Bu 
tekislikni 
H 
tekislikka jipslashtirish uchun mazkur tekislikka tegishli biroi nuqtaning 
H 
tekislikka jipslashtirish kifoya. 
Chizmada 
P(P
H
,  P
V
) 
tekislikni  P
H
  izi  atrofida  aylantirib, 
H 
tekislikka 
jipslashtirish uchun P
v
 izda olingan ixtiyoriy 
A(A
‛
 A") 
nuqta aylantirish radiusining 
haqiqiy o'lchamini aniqlash zarur (105-rasm, 
a).
 105 - rasm, b dan shuni aniqlash 
mumkinki, 
Q
 tekislikni 
Q
N
 izi atrofida aylantirib, uni 
H 
tekislikka jipslashtirishda 
Q
V
  iziga  tegishli 
Q
X
B
1
kesma  o'zining  haqiqiy  o'lchamiga  teng  bo'lgachi  uchun 
Q
X
B"qQ
X
  B
1
bo'ladi.  Demak,  chizmada 
Q(Q
N
.,Q
V
)
tekislikni  (105-rasm, 
b)  H 
tekislikka  jipslashtirish  uchun  uning 
Q
V
Izida  tanlab  olingan 
B"
nuqtani  va 
Q
X
 
markazdan 
Q
X
B" 
radius  bilan  yoy  chizib,  M  tekislikning  M
N
  izi  bilan  kesishgan 
B
1
nuqta aniqlanadi. So'ngra B
‛
1
va 
Q
X
 nuqtalardan tekislikning 
Q
V1
 izi o'tkaziladi.