Chizma geometriyasi va muxandislaik grafikasi

Detallarning ish chizmalarini chizish.
 
Ish  chizmalari  chizma  standartlariga  binoan  va  masshtabga  aniq  rioya  etilgan  holda,  
chizmachilik  asbob-anjomlari  yordamida  chizma  qog’oziga  chiziladi.  Bunda  detaldagi 
geometrik  qismlarning  o'zaro  nisbiy  bog'liqliklari  saqlangan  bo'lishi  va  KHYT  talablariga 
rioya qilinishi kerak. Tasvirlarida detallarni tayyorlash va nazorat qilish uchun zarur bo'lgan 
barcha  ma'lumotlar  mujassamlangan  hujjatga  ish  chizmasi  deyiladi.  Ular  umumiy  yig'ma 
chizmalari yoki detallarning eskizlari bo'yicha chiziladi. U quyidagi tartibda bajariladi: 
1.
 
Chizma      formati      tanlanadi.      Bunda      detal      chizmasining      masshtabi,      uning 
o'lchamlari va geometrik tuzilishlari inobatga olinadi. 
2.
 
Format ramkasi va asosiy yozuv o'rni chiziladi. 
3.
 
Ko'rinishlar    uchun    qog'oz    maydonida    to'g'ri    to'rtburchak    shaklida    joy 
belgilanadi. 
4.
 
Simmetriya, markaz o'qlari chiziladi. 
5.
 
Detalning barcha ko'rinishlari ingichka chiziq bilan chizib chiqiladi. 
6.
 
Ichki kontur chiziqlari chiziladi. 
7.
 
Detal qismlarining qiyofasi chizib chiqiladi. 
8.
 
Kerakli kesim va qirqimlar beriladi. 
9.
 
Chiqarish va o'lcham chiziqlari chiziladi. 
10.
 
Detalning o'lchamlari va shartli belgilari qo'yiladi. 
11.
 
Chizma  tekshirib  chiqiladi,  ortiqcha  chiziqlar  o'chiriladi,  so'ngra  chizma 
standartlariga muvofiq chizma chiziqlari ustidan yurgizib chiqiladi.  
12.
 
Asosiy yozuv to'ldiriladi. 
 

---

Joiz  o’lcham  (d
opusk),  o'tqazishlar  hamda  ularning  chizmalarda  belgilanishi 
(O’zDSt 
25346-82).
  
 
123-shakl. Detal eskizini chizish tartibi. 
 
 
                                          a)                                                         b) 
124-shakl 
 
 
 
 
 
 
 
125-shakl 
126-shakl 

---

Detalni  chizmada  ko’rsatilgan  nominal  o’lchamlari  bo’yicha  aniq  qilib  ishlash  deyarli 
mumkin emas. Haqiqiy o’lcham nominal (berilgan) o’lchamdan har doim farq qiladi. Buyum 
o’z  vazifasiga  javob  berishi  uchun  uni  tayyorlashdagi  har  qanday  noaniqlik  cheklangan 
bo’lishi lozim. Shunga ko’ra chizmalarda nominal o’lchamdan tashqari yana ikkita eng chetki 
qiymatlar beriladi, bu qiymatlar orasida yoki ularga teng haqiqiy o’lcham bo’ladi. Detalning 
haqiqiy o’lchami bilan nominal o’lchami orasidagi farq, yani algebraik ayirma chetga chiqish 
deyiladi.  Eng  katta  va  eng  kichik  chekli  o’lchamlar  orasidagi  ayirma  o’lchamlar  joiz 
o’lcham(dopusk)  deb  ataladi(124-shakl,  a).  Dopusklar  kattaligi  nominal  o’lchamga  va 
raqamlar bilan belgilanadigan kvalitetga bog’liq.  
Kvalitet  –  dopusklar  to’plami  bo’lib,  barcha  nominal  o’lchamlar  uchun  bir  xil  aniqlik 
darajasiga mos keladi. O’zDSt 25346-82 bo’yicha 19 kvalitet – 01, 0, 1, 2, …, 17 kvalitetlar 
belgilangan.  Joiz  o’lcham  va  o’tqazishlarning  yagona  sistemasida  joiz  o’lcham  har  bir 
kvalitetda lotin alfavitining ikkita harfi bilan belgilanadi va unga kvalitet qo’shib yoziladi. 
Masalan, 1T5-5 kvalitet joiz o’lchami va h.k.  
 Teshik va val sistemasidagi tirqish va tarangliklar 124-shakl, b da berilgan.  
Chizmada o'lchamlar eng katta va eng kichik chekli o'lchamlarni e'tiborga olgan holda 
quyidagicha yoziladi. Masalan, 

50

0,05
, 

70

0,02, 

55
-0,17
, ... (125-shakl).