Chizma 9 для Шарка indd

5-grafik ish.
Loyihalash.
Qanday masala ijobiy hisoblanadi?
A. Javobi bitta bo‘lsa.
B. Javobi yo‘q bo‘lsa.
C. Javobi ko‘p bo‘lsa.
D. Javobi noma’lum bo‘lsa.
22-§. MASHINASOZLIK CHIZMALARI. 
BUYUM TURLARI. KONSTRUKTORLIK 
HUJJATLARINING TURLARI
korxonalarda ishlab chiqarilayotgan har qanday narsa yoki narsalar to‘plami 
umumiy nom bilan 
buyum 
deb ataladi.
Buyumlar detallar, yig‘ish birliklari, kompleks va komplektlarga bo‘linadi.
Detal 
– bir xil nomdagi va bir xil markali materialdan (yig‘ish jarayonlari 
qo‘llanilmagan) yasalgan bo‘ladi.
Yig‘ish birligi
– tayyorlovchi korxonalarda tarkibiy qismlari o‘zaro yig‘ish 
jarayonlari bilan biriktiriladigan buyumlar.
Kompleks 
– tayyorlovchi korxonada yig‘ish jarayonlari bilan birlashtiril-
magan, ammo bir-biriga bog‘liq ekspluatatsion vazifalarni bajarish ko‘zda tu-
tilgan ikki va undan ortiq buyum.
Komplekt 
– tayyorlovchi korxonada yig‘ish jarayonlari bilan birlashtiril-
magan, biroq umumiy yordamchi vazifalarga ega bo‘lgan ikki va undan ortiq 
buyum to‘plami. Masalan, ehtiyot qismlar to‘plami.
21.3-chizma.

---

50
Buyumlarning tarkibi va tuzilishi konstruktorlik hujjatlari bilan aniqla-
nadi.
Standart detallar va o‘zaro almashuvchanlik. 
Texnikaning barcha soha-
larida qo‘llaniladigan bir xildagi detallar ko‘plab uchraydi. Ularga turli boltlar, 
shpilkalar, vintlar, gaykalar, shaybalar, shponkalar, shtiftlar, prujinalar, parchin 
mixlar, burama mix (shurup)lar, turli vallar, o‘qlar, relslar, prokatlar, qistirma 
kabilar kiradi.
Bunday detallar ishlab chiqarishning turli sohalarida qo‘llanilgani uchun 
ular standartlashtirilgan. har bir buyum uchun standart joriy qilingan. Masa-
lan, boltni olsak, tatbiq qilinadigan joydagi teshikning diametri va detallarning 
qalinligi ma’lum bo‘lsa yetarli. standart asosida joriy qilingan jadval bo‘yicha 
kerakli diametr va uzunlikdagi tayyor boltni jamg‘armadan olib ishlatiladi.
standartlashtirilgan kundalik hayotimizdagi bir turdagi buyumlarning 
detallarini bir-biri bilan almashtirishga imkon beradi. Masalan, bir xil mar-
kadagi avtomobillarning detallari bir-biriga to‘g‘ri keladi va buzilganini 
darhol almashtirishga imkon bo‘ladi.
hozirgi ishlab chiqarishni avtomatlashtirish jarayoni kuchaygan davrda har 
bir detal va buyumlarni aniq standart talabiga ko‘ra bir-biri bilan almashtirish-
ni joriy etish talab qilinadi. shuning uchun mahsulotni ishlab chiqarish jara-
yoni o‘ta aniqlikni talab qiladi. shundagina buyumlarni o‘zaro almashtirishda 
qiyinchilik tug‘ilmaydi.