Chiziqlar nazariyasi. Egri chiziqlar va ularning tenglamalari. Ajoyib geometrik obyektlar egri chiziqlar haqida Ajoyib eng sodda egri chiziqlar

4. Egri chiziqlarning ilk bora tasniflanishi.
Qadimgi yunon olimlari uchun matematika ko‘p jihatdan asosan geometriyadan iborat bo‘lgan. Geometriyada esa, ayrim istisnosiz hollarni inobatga olmasa, faqat to‘g‘ri chiziqlar va aylanalar ko‘rib chiqilgan xolos. Bu esa albatta egri chiziqlarning qanday talqin qilinishiga va tasniflanishiga o‘z ta'sirini ko‘rsatmay qolmagan.
Yunonlar talqinida muayyan egri chiziqning ta'riflanishi eng avvali uning geometrik jihatdan yasash imkoni bor-yo‘qligidan kelib chiqqan. Boshqa tarafdan esa, aniq ta'riflangan egri chiziqlar muayyan masalalarni hal qilish uchun, ayniqsa, tenglamalarni yechish uchun tadbiq etilgan. Bundan tashqari, qadimgi yunon matematikasida hammaga oson tanish bo‘lgan egri chiziqli shakllar, ayniqsa aylana va ellips - lokus shakllar sanalgan. Lokus bu - berilgan xossaga ega bo‘lgan nuqtalar majmui bo‘lib, ya'ni, yunonlar aylana va ellipsni nuqtalarning geometrik o‘rni orqali ifodalashgan va ta'riflashgan. Masalan, aylana tekislikdagi markaziy nuqtadan teng masofada joylashgan nuqtalar to‘plami sifatida tasavvur qilingan. Yunon matematikasida egri chiziqlarning bunday tarzda ta'riflanishi va tasniflanishi (klassifikatsiyalanishi) ilk bora Pappa Iskandariyalik (eramizning 290-350 yillari) ismli olimning asarlarida uchraydi.
Pappa Iskandariyalikning talqinida egri chiziqlar uchta katta guruhlarga bo‘lib tasniflanadi. Birinchi guruhga to‘g‘ri chiziq va aylana orqali yasash mumkin bo‘lgan egrichiziqli shaklar mansub bo‘ladi. Boshqacha aytganda, birinchi guruhga chizg‘ich va sirkul yordamida yasash mumkin bo‘lgan eng sodda egri chiziqlar kiritiladi. Ikkinchi guruhga esa jismoniy joylar deb nomlangan egri chiziqlar kiritiladi. Bunday atalishining sababi bor albatta. Chunki, bu turdagi egri chiziqlar muayyan jismlarning, masalan, konusning tekislik bilan kesishishidan hosil bo‘ladi. Bunday egri chiziqlarga parabola, giperbola singarilar kiradi. Uchinchi turkum egri chiziqlarga esa, chiziqli egriliklar deb nomlangan va qadimgi yunon matematikasi nuqtai nazaridan ta'riflash juda qiyin bo‘lgan egri chiziqlar kirgan. Ushbu atama zamonaviy talqin bilan ham oz-moz mos tushadi. Bunday turkum egri chiziqlarga yunonlar konxoida, sissoida, yoki, spirallarni mansub deb hisoblashgan. Haqiqatan ham, bunday egri chiziqlarni hatto bugungi kunda ham, geometriya atamalari orqali ta'riflashdan ko‘ra, mexanika tushunchalari vositasida ta'riflash osonroq va ma'qulroq ko‘rinadi. Pappa Iskandariyalikning yuqorida qayd qilingan asari 1660-yilda Bolonyada lotin tilida chop etilgan bo‘lib, uyg‘onish davri Yevropa geometriyasiga katta ta'sir ko‘rsatgan.