Chirchiq davlat pedagogika instituti

BIRINCHI BOB

Imloviy savodxonlikni shakllantirish

2. 
   Imlo savodxonligini oshirish yo’llari
   

Imlo qoidalari – savodxonligimiz asosidir. Darhaqiqat imlo qoidalarini yaxshi o`zlashtirmasdan turib savodxonlikka erishib bo`lmaydi. So`z va morfemalarni to`g`ri yozish uchun ma`lum bir qonun-qoidalarga tayaniladi. Shu maqsadda imlo qoidalari yaratiladi. Davr talablari asosida imlo qoidalari takomillashib, o`zgarib boradi. 1930 yilda lotin yozuvi, 1940 yilda kirill yozuvi uchun imlo qoidalari ishlab chiqilgan. 1956 yil 4 aprelda “O`zbek orfografiyasining asosiy qoidalari” tasdiqlanib, amalda qo`llanishga joriy qilingan. Shundan beri o`tgan vaqt davomida ushbu imlo qoidalariga rioya qilib kelindi.

Harflarning imlo qoidalarini tuzishda tovushning fonetik tavsifi hamda uning ayrim imloviy xususiyatlari e`tiborga olinadi. Masalan, a,o,i,u unlilarining imlo qoidalarida yuqoridagi har ikki xususiyat o`z ifodasini topgan bo`lsa, o` va e unlilarining imlo qoidalarida faqat tovushlarning fonetik tavsifi tamoyiliga asoslanilagan.

Harflar imlosi 1-qoidadan 32-qoidagacha davom etadi. Bunda 1-6-qoidalar unlilar imlosi, 7-qoida yonma-yon kelgan unlilar imlosi, 8-30-qoidalar undoshlar imlosi, 31-qoida yonma-yon kelgan undoshlar imlosi va 32-qoida tutuq belgisining qo`llanishi qoidalaridan iborat.

Nutq a’zolari ishtirokida hosil bo’ladigan tovushlar nutq tovushlaridir. Ovozdangina hosil bo’lib, og’iz boshlig’ida to’siqlarga uchramaydigan nutq tovushlari unli fonemalar deyiladi.

Nutq a’zolari ishtirokida hosil bo’ladigan tovushlar nutq tovushlari deyiladi. Nutq tovushlari, birinchidan, bo’g’iz boshlig’ida tovush paychalarining tebranishidan hosil bo’ladigan ovozdan, ikkinchidan, og’iz boshlig’ida nutq organlarida hosil bo’ladigan shovqindan iborat.
Demak, nutq a’zolarining ishtiroki hamda ovoz va shovqin o’rniga ko’ra nutq tovushlari ikki turga bo’linadi. 1.Unli tovushlar. 2.Undosh tovushlar. Ovozdangina hosil bo’lib, og’iz bo’shlig’ida to’siqlarga uchramaydigan nutq tovushlari unli fonemalar deyiladi. Hozirgi o’zbek adabiy tilida unli fonemelar soni oltita: a, i, e, o’, o.

1.