Chirchiq davlat pedagogika instituti shukurullo mardonov umida zokirova

2.3. Hadis ilmining paydo bo‘lishi. Imom Ismoil al-Buxoriy 
va uning “Al-jome’ as-sahih”, “ Al- adab al-mufrad” asarlarida
tarbiya masalalari 
“Hadis” va “sunna” so‘zlari bir ma’noni anglatib, Rasulullohning 
hayoti va faoliyatida diniy va axloqiy ko‘rsatmalari haqidagi
rivoyatlardan iborat. 
Hadislar dastlab yozib borilmagan. Chunki payg‘ambarimiz 
Qur’oni Karim nozil bo‘lgan vaqtlarda arab bo‘lmagan kishilarning, 
hadislarni Qur’on oyatlaridan deb o‘ylashlaridan cho‘chib, uni yozib 
borishlariga ruxsat etmaganlar. Lekin payg‘ambarimiz Muhammad 
salallohu alayxivasallam huzurida sahobalar bo‘lib, ular Rasuli 
akramdan eshitgan hadislarni yodlab borganlar. Masalan, Hazrati Abu 
Xurayra shunday mo‘‘tabar kishilardan bo‘lib, butun umrini hadislarni 
yodlashga baxsh etgan. Mazkur hadislar to‘g‘ri, ishonarli (sahih) 
bo‘lgan. 
Lekin, hadislarni yod olgan kishilar tobora kamaya borgani hamda 
asta-sekin ular unutilib ketishining oldi olinib, xalifalar ishonarli 
hadislarni to‘plashga farmon berdilar. Islomshunos olimlar bu ishni 
boshida turgan dastlabki xalifa Umar Ibn Abdulaziz ekanligini 
ta’kidlaydilar. 
VШ-1Х 
asrlar hadis ilmi uchun “oltin davr” hisoblanadi. Islom 
dunyosida eng nufuzli manbalar deb sanalgan oltita ishonchli to‘plam 
(as-sahih as-sitta)ni yaratgan muhaddislar ham vatandoshlarimiz bo‘lib, 
hadis ilmi rivojlangan IX asrda yashab ijod etganlar. Bular: Abu 

---

44 
Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy 194 (810) - 256 (870); 
Imom Muslim ibn al-Xajjoj 206 (819) - 261 (874); Imom Iso 
Muhammad ibn Iso at-Termiziy 209 (819) - 279 (892); Imom Dovud 
Sulaymon Sijistoniy 202 (817) - 275 (880); Imom Ahmad al-Nasoiy 215 
(820) - 303 (915); Imom Abu Abdulloh Muhammad ibn Yazid ibn Moja 
209 (824) - 273 (886) kabi allomalardir. 
“Sahih” yo‘nalishining asoschisi, eng etuk va mashhur muhaddis 
Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriydir (825-870). Imom 
Buxoriy hadis ilmida “Amir ul-mo‘‘minin”, “Imom al-muhaddisiyn” 
(“Barcha muhaddislarning peshvosi”) degan sharafli nomga sazovor 
bo‘lgan. 
Imom al-Buxoriy juda boy ijodiy meros qoldirgan. Shubhasiz, bu 
asarlaridan eng etuk, shoh asralari “Al-Jome’ as-sahih” - dir. Bu asar 
“Sahih al – Buxoriy” nomi bilan ham dunyoda mashhur. 
Imom Buxoriy 4 jildan “Al-jome’ as-sahih” asarining bir jildida 
odob haqidagi hadislarni ja’m etgan. Keyinchalik allloma butun Islom 
olami odob-axloqi va tarbiyasi masalalariga bag‘ishlangan “Al-adab al- 
mufrad” (“Adab durdonalari”) maxsus hadislar to‘plamini yaratadi. Bu 
asar 644 bobda bayon etilgan 1322 hadisdan iborat. 
Mashhur muhaddislardan yana biri vatandoshimiz Abu Iso at- 
Termiziy (824-992) bo‘lib, ularning o‘tkir zehni, xotirasi, yodlash 
qobiliyatining kuchliligi tufayli Imom Ismoil al-Buxoriy ham ularni
faqat shogard sifatida emas, hamkor do‘st sifatida ham hurmat 
qilganlar. 
At-Termiziy ham o‘ndan ortiq asarlar yaratib, ayniqsa, “Aljome’ 
as – sahih” (“Ishonchli to‘plam”), “Ash-Shamoil an-Nabaviya” 
(“Payg‘ambarlarning 
alohida 
fazilatlari”), 
“Al-ilal 
fi-l-hadis” 
(“hadislardagi illatlar va og‘ishlar xaqida”) asarlar mashxurdir.