Chirchiq davlat pedagogika instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi "tasdiqlayman"

Ommaviy (davlat) mulkining zarurati va manbalari 
O`tgan mavzularda aytganimizdek, davlat mulki mulkning mus-taqil shakli 
hisoblanadi. Davlat mulki zarurligining obyektiv sabablari quyidagilarda ko`rinadi: 
– davlat hokimiyati va boshqaruv organlari faoliyatini tashkil etish; 
–huquqni muhofaza qiluvchi idoralar faoliyatini tashkil etish; 
– davlat xavfsizligi va mudofaa ehtiyojlari; 
–ilm-fan va madaniyatni ta'minlash; 
–kam ta'minlangan aholini ijtimoiy himoya qilish; 
– tabiiy ofatlarga va favqulodda holatlarga qarshi kurash va uning oqibatlarini 
bartaraf etish; 
– ba'zi tarmoqlarda ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish (masalan, atom, 
yonilg`i energiyasi kabi). 
Davlat mol-mulki quyidagi manbalardan shakllanadi: 
–soliqlar;
–mahalliy yig`imlardan; 
–ishlab chiqarish faoliyatidan olingan daromaddan; 
–kreditlar va zayomlardan; 
–davlat mulkini xususiylashtirishdan tushgan daromadlardan; 
–natsionalizatsiyadan; 
–rekvizitsiyadan; 
–musodaradan; 
–topilmalardan; 

---

136 
–xazinalardan; 
–egasiz ashyodan; 
–turli shartnoma (kontrakt)lardan; 
–xorijiy mamlakatlarda ko`chmas mulk sotib olishdan va hokazo. 
b) ma'muriy-hududiy tuzilmalar mulki (munitsipal yoki kommunal mulk). 
Mazkur mulk tarkibiga mahalliy budjet mablag`lari, munitsipal uy-joy fondi va 
kommunal xo`jalik korxonalar va boshqa mulkiy komplekslar, xalq ta'limi, 
madaniyat, sog`liqni saqlash muassasalari va boshqa mol-mulk munitsipal mulk 
bo`ladi. 
Munitsipal mol-mulkni qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan 
bo`lsa, davlat hokimiyati mahalliya organlari yoki ular vakil qilgan organlar tasarruf 
etadilar. 
Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish 
1991 yil 19 noyabrda bu haqda maxsus qonun qabul qilingan. Mazkur 
qonunning qabul qilinishiga quyidagilar obyektiv sabablar bo`ldi: 
1. Totalitar tuzumda shaxsning mulkdan begonalashuvi oqibatlarini tugatish; 
2. Davlat mulkining tarkibiy markazlashuvining haddan ortishi, undan samarali 
foydalanish, boshqarish va nazorat qilishni ta'minlay olmaganligi; 
3. Davlat mulkiga nisbatan tashmachilik va xo`jasizlikka barham berish; 
4. Bozor iqtisodiyoti, tadbirkorlik faoliyatini yo`lga qo`yish mulkning davlat 
qo`lida haddan ortiq markazlashuviga zid ekanligi. 
Davlat tasarrufidan chiqarish deyilganda davlat korxonalari va tashkilotlarini 
jamoa ijara korxonalariga, aksiyadorlik jamiyatlariga, davlatga qarashli bo`lmagan 
boshqa korxonalar, tashkilotlarga aylantirilishi tushuniladi. 
Xususiylashtirish deyilganda esa, fuqarolar va davlatga taalluqli bo`lmagan 
yuridik shaxslarni davlat mulki obyektlarini yoki davlat aksiyalarini davlatdan sotib 
olishi tushuniladi.