Chirchiq davlat pedagogika instituti gumanitar fanlar fakulteti

1.2.Maktabgacha yosh davri bolalarida qo’rquv holatlarining namoyon bo’lishi.

Bola faoliyati ,atrof olami va o’zini bilishi,kattalar va tengdoshlari bilan bo’lgan munosabat jarayonida xilma-xil emotsiyalar hamda hissiyotlarni o’zidan o’tkazadi.Emotsiya va hissiyotlarning ontogenezdagi rivoji muayyan o’z qonunlariga ega.

Dastlab, ontogenezda oddiy kechinmalarni ifodalovchi emotsiyalar paydo bo’ladi.Bu kechinmalar tabiiy ehtiyojlarning qondirilishiga bog’liq ravishda vujudga keladi(qondirilsa-ijobiy, qondirilmasa-salbiy emotsiyalar vujudga keladi). Bunday emotsiyalar hayvonlarda ham bor.Biroq bollardagi eng oddiy emotsiyalarni hayvonlardagi eng oddiy emotsiyalardan farqlash kerak.Chunki emotsiyalarning namoyon bo’lish shakli insonda ijtimoiy xarakterga ega.Ikki yoshdan boshlab bola uchun bolalarning shodlik,xursandchilik,umuman ijobiy emotsiyalarni ifodalovchi reaksiyalarni eng informative(ko’p axborot beradigan) bo’lib hisoblanadi.Shubhasiz, ijobiy emotsiyalar maktabgacha yoshdagi bolalarning psixik va jismoniy taraqqiyotiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Maktabgacha yoshdagi bolada salbiy kechinmalar-qo’rquv,xavotirlanish,,jahl,jirkanish; Ijobiy kechinmalar-shodlik,bola mehrining atrofdagilarga tovlanib ketishi,ota-onasiga qalban yaqinlashishi ko’rinishkarida namoyon bo’ladi.
Bolalar hissiyotlarini rivojlanishi muayyan ob’ektga yo’naltirilgan emotsiyalarning umumlashgan sifatida ro’y beradi.Maktabgacha yoshdagi bolalar emotsional sohasining rivojlanishi davomida emotsional kechinmalar uyg’otuvchi ob’ektdan munosabatdagi subyektgacha ajralib boradi.Maktabgacha yoshdagi bolada emotsiya va hissiyotlarning dinamik vamazmuniy tomonlari rivoj topadi.
Bola emotsiyalarning rivojlanishi muayyan ijtimoiy vaziyatlar bilan bog’liq.Bolaning vaziyatni tushunishi , vaziyatni va undagi o’zgarishlarni boshidan kechirishi muayyan emotsional xolatni hosil qiladi.
Maktabgacha (bog’cha )yoshidagi bolalarning keng tarqalgan muammolari quyidagilardir:

--Bola psixik taraqqiyoti drajasining yosh normasiga mosligi,ya’ni nutq rivojlanishidagi qiyinchiliklar,xotira,diqqatning yomonligiva boshqalar;

--Maktabda o’qishga tayyorgarlik.Bu yerda muammo ota-onaning bolani 6 yoshidan o’qitishga qaror qilinganligi va bu bilan bog’liq bola maktabda yaxshi o’qib keta oladimi yoki yo’qmi;
--Shaxsiy rivijlanishning salbiy ko’rinishlari va odamlarga kirishib ketishlik muammolari;
--Bolaning o’z harakatlarini rejalashtira,boshqara va baholay olmasligi.Ota-onaning bola bilan nizolashishi;
--Bolaning bolalar bilan muassasasiga ko’nikishi.
Yuqoridagi keng tarqalgan muammolarni tuzatish masalalariga to’xtalsak,agar, unda bog’cha yoshidagi shaxsni mukammal o’rganishimiz kerak.Chunki bog’cha yoshidagi bolalarning aqliy taraqqiyotini korreksiya qilish sezgi va idrok qobiliyatlarini rivojlantirish vazifalarini o’z ichiga oladi.Bolalarning sezish qobiliyatlarini tuzatishda idrok operatsiyalarini rivojlantirish sezgi namunalarini o’zlashtirish sifatida amalga oshiriladi.Barcha bolalar uchun rasm chizish, plastilindan har xil narsalar yasash , aplikatsiya tayyorlash holatlari ko’proq kuzatiladi.Bog’cha yoshidagi bolalarning tafakkurini tuzatishda bilish motivlarini rivojlantirish, obrazli tafakkurini rivojlantirishnida eng syujetli, rolli o’yinlar muhim rol o’ynaydi.
Birinchi marta maktabga qadam quyadigan birinchi sinf o’quvchilarining maktabga borganda maktab talablariga ,sharoitlariga moslashish uchun ma’lumot vaqt kerak bo’ladi.Amalda moslashish vaqti hamma bolalarda ham har xilda samarali o’tmasligi mumkin.Bolaning maktabda moslashishdagi qiyinchiliklar faqat ota-onalar arzlaridagina emas, balki o’qituvchilarning o’quvchilarga berayotgan xarakteristikasida ham qayd etilmoqda.Bolalar maktabda o’qishga qanchalik tayyor bo’lmasalar ,maktabda moslashish davri shunchalik qiyin va uzoq o’tadi.