Chirchiq 2022yil Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Chirchiq 2022yil

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
60110900Biologiya ta'lim yo'nalishi
1-kurs talabasi Rahmonova Xurshidaning
botanika(o'simliklar morfalogiyasi va anatomiyasi)
fanidan o'tkazilgan o'quv-dala amaliyoti yuzasidan yozgan
HISOBOTI
2022-yilning 16-maydan 28maygacha bo'lgan vaqtda o'quv-dala amaliyoti bo'lib o'tdi.Amaliyot mobaynida talabalar bilan adir,tog',kanal,o'rmonga borildi.U yerdagi o'simliklar o'rganildi.O'simliklar morfologik taqqoslandi.Ularning kelib chiqishi,ildiz tuzilishi, barg shakli,gulining tuzilishi, o'simlikning qaysi sinfga, oilaga,turkum,turga kirishi o'rganildi.
Amaliyot darsda texnika xavfsizlik qoidalari tushuntirildi.Gerbariy tayyorlash vaqtida har bir talaba xafsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishi va tog'li hududlarga borilgan vaqtida ,,Qizil kitob''ga kiritilgan o'simlillarni uzmaslik, ularni payxon qilmaslik haqida tushuntirildi.Gerbariy tayyorlash uchun kerak bo'ladigan jihoz va materialllar tarqatildi.

O'simliklar morfologik tuzilishining xilma-xilligi,tuzilishi.Ildiz va poyaning morfologik tuzilishini o'rganish.Amaliyot darsda o'simliklarning morfologiyasi va anatomiyasini o'rganildi.O'simliklarning morfologiyasiga qarab ularni bir-biri bilan taqqoslandi.Talabalarni o'simlik morfologiyasini o'rganish uchun institut issixonasiga tashrif buyurildi.U yerdagi o'simliklar morfologiyasi o'rganildi.

Institut issixonasidan fotosuratlar.
1-rasm Issiqxonadagi kungaboqar o'simligi.
Kungaboqar(Helianthus annuus) murakkabguldoshlar oilasiga mansub bir yillik o'simlik,asosiy moyli ekinlardan biri.Ildizi o'q ildiz yaxshi rivojlangan.Poyasi tik o'sadi.Bo'yi 4m ga yetadi.Savatcha to'pgulli.Chetdan changlanadi.Mevasi pista meva.Amaliyot darsda bargning morfologiyasi o'rganildi.Barglarning tashqi ko'rinishiga qarab oddiy yoki murakkabligi ajratildi.Oddiy va murakkab bargalardan gerbariy uchun olindi.Oddiy barg-barg bandida bitta bargdan tashkil topgan barg hisoblanadi.Miso:olcha,gilos.olma,nok,o'rik,shaftoli va boshqalar misol bo'ladi.Murakkab barg-barg bandida bir nechta bargdan tashkil topgan bo'ladi.Miso:yong'oq,beshyapriqli partenosisus, chinor,soxta kashtan,yeryong'oq misol bo'ladi.


2-rasm Oddiy barg -Olcha bargi
Olcha(cereus) (2rasm)
Olchani 160 turi mavjud. O'zbekistonda 6 turi o'sadi.Olcha daraxtining bo'yi 6-7ml idizi o'q ildiz sistemasida rivojlangan.Mevasi mayda yumaloq, danakli, suvli ,Nordon,och qizildan to'q qizil rangli bo'ladi.May-iyunda pishadi.O'zbekistonda olchaning Griat ,Lyuskaya 15,Samarqand navlari ekiladi. Kurtak va novdaning shakllanishi,yillik novda.Novdalarning tiplari, o'simlik yoshida aniqlash,o'sish va shoxlanish.Monopodial va simpodial novdalar tizimi.Amaliyot darsda kurtakning shakllanishi va novda shakllanishi o'rganildi.Daraxt,buta,yarimbutalarning bir yillik shoxi hamda urug'idan unib chiqqan niholga ham novda deyiladi.Novda 2xil generativ va vegetativ bo'ladi. Novdada faqat gul va meva bo'lsa generativ novda deyiladi.Novdada faqat barg bo'lsa bunday novda vegetativ novda deyiladi.


4-rasm.Novda tuzilishi.
Novdada barg joylashgan joy bo'g'im deyiladi (3 )
Ikki bo'g'im oralig'i bo'g'im oralig'i deyiladi(2)
Novdada kurtak joylashgan ( 1)
Kurtak o'simliklarning tana,barg, gul va boshqa qismlarini hosil qiluvchi murtak shakldagi novdadir Kurtaklar joylashishiga qarab uchki va yon kuratklarga bo'linadi.Yon kurtaklar bitta ba'zan bir nechta kurtaklardan iborat bo'ladi.Ular Ustma-ust joylashsa serial kurtak deyiladi. (uchqat,yong'oq,oqakatsiya ).Agar kuratak birgalikda yonma -yon joylashgan bo'lsa kollaterial kurtak deyiladi.


5-rasm Kurtak tuzilishi.
Kurtakni uzunasiga kesib ko'rilsa boshlang'ich barg va boshlangʻich gul joylashgan boʻladi. Kurtak tuzilishiga ko'ra yirik va mayda bo'ladi.(5-rasm)
Amaliyot darsda Toshkent viloyati Xo'jakent qishlog'idagi tog' tizmasiga tashrif buyurildi.U yerdagi o'simliklarning morfologiyasi ,barg tuzilishi,gul tuzilishi o'rganildi. Tog'da dorivor o'simliklarni ham uchratildi va ularning foydali hususiyatlari haqaida o'rganildi.

6-rasm Zubturum o'simligi.
Zubturum-(Plantago )6-rasm.
Zubturumdoshlar oilasiga mansub 260 turi mavjud. O'zbekistonda 6ta turi mavjud. 4ta turi dorivor oʻsimlik sifatida foyadalaniladi.Barglari ildiz bo'g'zida to'p bo'lib joylashgan,bandli,keng tuxumsimon yoki keng ellipsimon,nashtarsimonva tasmasimon.Gullari poya va shoxlar uchida oddiy boshoq hosil qiladi.Mevasi ikki yoki ko'p urug'li.Bargi va urug'i tarkibida S va K vitamin ,karotin, shilomshiq oshlovchi moddalar bor.
Tog'dagi fotolavhalar
Oʻsimliklarning gul tuzilishi va klassifikatsiyasi Aktinamorf va zigomorf gulli o'simliklarning morfologik tahlil qilish.To'pgullar .Oddiy va murakkab to'pgullar.Amaliyot darsda institut issiqxonasiga tashrif buyurildi. U yerda o'simlik gullarini aktinamorf yoki zigamorfga ajratildi .O'simliklarning to'pgulari tuzilishi o'rganildi.

8-rasm Institut issiqxonasidagi loviya o'simligi
Loviya(Phaseolus) 8-rasm Loviya dukkaklilar oilasiga mansub,bir yillik o'simlik. ldiz o'q ildiz .Ildizida tugunaklar rivojlanadi.Poyasi o'tsimon shoxlanadi,ba'zilar chirmanshib o'sib 3-4m gacha yetadi. Bargi murakkab toq patsimon uch bo'lakli.Guli ikki jinsli ,barg qo'ltig'ida bittadan yoki shingil to'plam hosil qilib joylashgan.Mevasi dukkak rangi och pushti yoki to'q jigarrang.Dukkagida 6-12ta urug'i bo'ladi.Urug'i buyraksimon rangi oq ,sariq,pushti va boshqa rangda bo'ladi. Meva va uning xilma xilligi klassifikatsiyasi. Apokarp va sinkarp mevalar haqida tushuncha.Haqiqiy,soxta mevalar va to'p mevalar bilan tanishish.Amaliyot darsda mevalar haqida suhbat olib borildi .Unda talabalar o'zlari bilgan mevalari haqida ularning qanday meva ekanligi haqida gapirishdi. Mevalarni haqiqiy va soxta mevaga ajratishdi.Meva-yopiq urug'li o'simliklarning eng asosiy hosil organlaridan biri.Meva urug'lanishdan so'ng gulda ro'y beradigan o'zgarishlardan hosil bo'ladi.Faqat urug'chi (gnetsey)dan hosil bo'lsa haqiqiy meva deyiladi. Bir nechta urug'chidan hosil bo'lsa meva to'p meva yoki murakkab meva deb ataaldi.
Meva po'sti perikarpiy deb ataladi.



9-rasm haqiqiy mevaga misol olxo'ri mevasi.
Olxo'ri( Prunus)
Olxo'ri ranodoshlar oilasiga mansub danakli meva daraxt(.9-rasm)
Olxo'ri mevasi ko'plab kasalliklarga davo hususan organizmni tozalab
oshqozon ichak faoliyatini yaxshilaydi. Ishtahani yaxshilaydi.Organizmdan ortiqcha xolisterinni chiqarib tashlaydi.Yurak va qon tomir tizimini mustahkamlaydi.

10-rasm soxta mevaga misol behi mevasi

Behi (Cydonia oblonga Mill.)
Behi mevasi juda ham shifobaxsh meva hisoblanadi. Behi mevasidan damlama tayyorlab ichish kamqonlikka davo hisoblanadi.Behining yangi uzilgan mevasi tarkibida temir moddasi ko'pbo'lganligi uchun kamqonlikni oldini olishda va uzoq davom etgan kasalliklar va isitma tushirishda foydalaniladi O'zRFA ,,Botanika bog'i"ga ekskursiya .Botanika bog'idagi dentroflora bilan tanishish.Amaliyot darsda Toshkent shahridagi O'zRFA ,,Botanika bog'i"ga tashrif buyurildi .U yerdagi o'simliklarning morfologiyasi bilan o'simliklarning guli ,bargining tuzilishi o'rganildi.
11-rasm Botanika bog'idagi Botqoq kiparisining havo ildizlari
Bu botanika bog'idagi ko'l bo'yida joylashgan botqoq kiparisi deb ataladigan Janubiy mamlakatda uchraydigan daraxtning havo ildizlari.Uning havoildizlari yerda to'nkaga o'xshab chiqib turadi.O'simlik shu ildizlari yordamida nafas oladi.(11-rasm)
Xulosa
Botanika (oʻsimliklar morfologiyasi va anatomiyasi) fanidan oʻtkazilgan oʻquv dala amaliyoti davomida biz talabalar oʻzimizga kerakli boʻlgan ilmiy tushunchalar ,oʻsimlillarning vegetativ ( poya barg va ildiz ) oʻrganlari va generativ ( gul,meva urugʻ) oorganalar haqida tushunchalar olindi.Amaliyoy davomida berib borilgan topshiriqlar orqali bizning bioekologik bilimimiz oshib bordi.Amaliyot jarayonida gerbariy ham tayyorlab bordik.Amaliyot ilmiy tushunchalar bilan yoritilgani uchun qiziqarli boʻldi .