Chirchiq – 2019 O‘quv fani o‘qitilishi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar

III. Qishloq ho‘jaligini amaliyotga tadbiqi qachon boshlangan va uni yuzaga kelgan qiyinchiliklar haqida hamda kelajkka uchun ahamiyatini taxlil etamiz.

A. Qishloq xo‘jaligidagi o‘zgarishlar neolit inqilobi davridagi jiddiy o‘zgarishlar bilan bog’liq.

B. Qishloq xo‘jaligida uchta asosiy ixtiro sodir bo‘ldi.

1. Yaqin Sharq va Qora dengiz mintaqalarida bug’doy va arpa xonakilashtirilgan.

2. Mil. av. 7000 yil avval Janubiy va Janubiy sharqiy Osiyoda guruch yetishtirila boshlandi.

3. Mil.av. 5000 yilda Markaziy Amerikada makkajo‘xori yetishtirila boshlandi.

4. Bundan xulosa shunday bo‘ladiki, qishloq xo‘jaligi Afrika va Shimoliy Xitoyda ham taraqqiy qilgan ekan.

C. Mil.av. 5000 yil avval qishloq xo‘jaligi asta-sekin tarqala boshladi va odamlar hayotida asosiy iqtisodiy tizim bo‘lib qoldi.

1. Uzoq-uzoqdagi aholi bilan aloqalar minimal chegarada rivojlandi.

2. Hamma viloyatlar qishloq xo‘jaligiga birlashtirildi.

3. Yaqin Sharq, Afrika, Amerika va Markaziy Osiyoda chorvachilikning muqobil tizimi rivojlandi.

4. Qishloq ho‘jaligini rivojlanishi, dehqonchilikni kashf etilishi. oldingi o‘zlashtiruvchi ho‘jalik shakllariga nisbatan ancha qulay edi.

IV. Qishloq xo‘jaligining joriy etilishi insoniyat tarixida katta o‘zgarishlarga olib keldi.

A. Qishloq xo‘jaligi, ya’ni ovchilik va dehqonchilikning rivojlanishi erkaklar uchun ko‘proq mehnat talab qiladi.

B. Qishloq xo‘jaligida gender munosabatlar shakllandi. Bu har ikki tomon ham oziq-ovqat ta’minotiga birday hissa qo‘shganligini anglatadi.

1. Boshqaruvda patriarxat tuzumga o‘tiladi. Buning asosiy sababi ekin maydonlarining kengaytirilishi bo‘lgan.

2. Ekin maydonlari kengayishi bilan dehqon vazifasini erkaklar o‘z zimmalariga oldilar.

3. Jamoa uuchun yosh bolalar ham mehnatga safarbar etilgan. Ularning bolaligi mehnat bilan chambarchas bog’langan edi.

V. Qishloq xo‘jaligida bo‘lgan o‘zgarishlarga qaramay, uning bir qator kamchiliklari bor edi.

A. Qishloq ho‘jaligi borasida boshlang’ich bilim qanchalik puxta berilmasin, biroq kamchiliklar juda ko‘p edi.

1. Erkaklar va ayollar o‘rtasida tengsizlikning yangi turlari paydo bo‘ldi.

2. Turli epidemik kasalliklar aholining o‘sishiga ta’sir qildi.

3. Qishloq xo‘jaligidagi o‘zgarishlar bilan mahalliy atrof – muhit ham o‘zgardi.

B. Qishloq xo‘jaligidagi qulayliklar juda tez yoyildi.

1. Yana shu narsa ma’lum bo‘ladiki, oziq-ovqat mahsulotlarining ko‘payishi bilan alkogol mahsulotlarining asosi bo‘lgan moddalarning paydo bo‘lishiga olib keldi.

2. Oziq-ovqat ta’minoti yaxshilandi va aholi soni oshdi.

3. Bu ishlar mil.avv. 9000 - yillikdan to mil. av. 4000-3000 -yilliklarda sodir bo‘lgan.

C. Qishloq xo‘jalik sohalarida ayrim cheklanishlar bo‘lgan ta’siri ortib bordi va o‘sha paytdagi iqtisodiyot 20 % dan 80 % ga oshdi.

D. Qishloq xo‘jaligida mavsumiy o‘zgarishlar bilan madaniy o‘zgarishlar ham sodir bo‘ldi.

E. Qishloq xo‘jaligida yangi sohalar taraqqiy etdi, bu kulolchilik sohasi rivojlanishi bilan insoniyat tajribasida yangi o‘zgarishlar sodir bo‘ldi³.