Chirchiq – 2019 O‘quv fani o‘qitilishi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar

Mavzu: Afina quldorlik demokratiyasining ravnaqi

1. 
   Arxaik davr boshlarida Attika.
   
2. 
   Solon islohotlari.
   
3. 
   Afinada Pisistrat tiraniyasi.
   
4. 
   Klisfenning islohotchilik faoliyati.
   

1. Arxaik davr boshlarida Attika. O`rta Yunonistonning janubiy-sharqiy viloyatlaridan biri, markazi Afina bo`lgan Attika misolida yunon polisining shakllanishini atroflicha ko`rish mumkin. Yunonistonning markaziy viloyatlaridan biri bo`lgan Attikaning maydoni 2250 km kv bo`lib, Spartadan keyingi o`rinda turgan. Barcha tomonlari dengiz va tog`lar bilan o`ralgan Attika dehqonchilik uchun noqulay bo`lgan. Kumush konlari, marmarning mo`l-ko`lligi savdo-hunarmandchilikning ilk taraqqiyotiga yordam berdi. Qulay dengiz gavanlari dengizchilikning rivojlanishiga sabab bo`ldi. Dastlab Attika aholisi kichik qishloqlarda yashagan. Keyinbchalik esa, ular qoyatosh bag`rida joylashgan Afina akropoli markazi bo`lgan shahar atrofida birlashdilar.

Jahon tarixida Xalq boshqaruvini ya’ni demokratiyani joriy etishga ilk urinish aynan Afinada boshlangan. Demokratiya so‘zi yunonchadan tarjimasi “xalq xokimyati” ma’nosini anglatadi⁶¹.

Attikaning qadimgi aholisi ioniylar va pelasglarga doriylarning ko`chishi ta’sir qilmadi. Attik doriylar hujumini qaytardi. Doriylar Peloponnesdan haydab yuborgan axeylarning bir qismini qabul qildi. Bu yerda yunon tilining ioniy shevasida so`zlashadigan qabilalar guruhi to`rt urug` yoki qabila (fil)ga bo`lingan edi. Har bir fil bir necha o`nlab urug`lardan iborat bo`lgan uch fratriyaga bo`lingan.

Gomer davrida Attika aholisini urug` zodagonlaridan chiqqan yo`lboshchi basileylar boshqargan. Basileylar oliy hukmdor, sudya, kohin va harbiy boshliq vazifasini bajarganlar. Boshqa yunon polislariga bo`lganidek, basileylar huzurida Afinada oqsoqollar kengashi-areopag bor edi. Afsonalarga ko`ra, Afina aholisini birlashtirgan afsonaviy Tersiy aholini uch guruhga bo`ladi: yer egalari-yevpatridlar, dehqonlar-geomorlar va hunarmandlar-demiurglar.

Attika viloyati 12 alohida hudud-qabila okruglariga bo`lingan. Ularning markazlari Afina, Torika, Marafon, Afidna bo`lgan. Er. avv. VIII asr davomida xo`jalik va xususiy mulkchilikning rivojlanishi natijasida yevpatridlar basileylarning huquqini asta-sekin cheklay boshladilar. Ular o`zlarining ichidan arxontlar (oqsoqollar)ni saylay boshlaydilar. Basileylarning boshqaruv vakolatlari harbiy arxont(boshliq, sudya)ga o`ta boshladi. Natijada basileylarga faqat kohinlik vazifasi qoldi va u saylana boshlandi. Shunday qilib, Afinada hokimiyatni yevpatridlar orasidan har yili saylanadigan 9 arxont boshqara boshladi. Ularning o`rtasida ijroiya, harbiy va sud hokimiyati taqsimlangan edi. Yil davomida arxont vazifasini bajargan yevpatridlar o`z o`rinlarini yangi saylanganlarga bo`shatib berib, o`zlari areopagning umrbod a’zolari bo`lib qolar edilar. Areopag er. avv. VIII-VII asrlarda eng obro`li hokimiyat organi bo`lgan.

Yevpatridlar kolonizatsiya va dengiz savdosiga faol qatnashdilar. Tovar ishlab chiqarish, savdo-hunarmandchilik tez rivojlandi. Attikada dehqonlarni qarzga botish jarayoni kuchayib ketdi va natijada qarzi uchun qul qilish odatdagi holga aylanib qoldi. Er. avv. VII asrning ikkinchi yarmida Attikada ijtimoiy-siyosiy vaziyat keskinlashib ketdi. Er. avv. VII asrning 30-yillarida zodagon Kilon hokimiyatni bosib olishga urunib ko`rdi. Arxont Drakont tomonidan 622-yilda og`zaki qonunchilikning yozma to`plamga keltirilishi urug` zodagonlarining hokimiyatini zaiflashtirdi. Drakont qonunlari bilan urug`chilikning qoldig`i bo`lgan xun olish ta`qiqlandi. Jazolash funksiyasi areopagga berildi. Drakont qonunlari shafqatsiz bo`lib, o`g`rilikjinoyati uchun o`lim jazosi belgilangan. Mehnat qilmagan fuqarolar jazolanar edi.