Chiqindi silikagelni tarkibi va xossalari Maqola muallifi; Nahanova Gulnora O’ktam qizi

Chiqindi silikagelni tarkibi va xossalari
Maqola muallifi ; Nahanova Gulnora O’ktam qizi
Ilmiy rahbari ;PhD. Umirov Nurbek Norbo’tayevich
Silikagel (lot. silex — chaqmoqtosh va gelo — iviq) — polisilikat kislotaning quritilgan angidridi (geli); qattiq gidrofil sorbent (qarang Sorbentlar) S. natriy yoki kaliy silikat eritmasiga sulfat yoki xlorid kislota qoʻshib hosil qilinadi. Ortosilikat kislotaning ortoefirlarini gidrolitik parchalash yoʻli bilan yuqori sifatli S. olinadi. S. mineral moylarni tozalashda, katalizator sifatida, yogʻlar, yonilgʻilar, organik suyuqliklarni quritishda ishlatiladi.G’ovaklarga suv yoki boshqa suyuqliklar, gaz yoki havo yutilishi mumkin.O’rtacha teshik hajmi 2,4 nanometr bo’lgan kremniy gidrogel suv molekulalariga kuchli yaqinlikka ega va qurituvchi sifatida keng qo’llaniladi. Bu qattiq va shaffof, ammo silikat shishasi yoki kvartsga qaraganda ancha yumshoq, u suv bilan to’yinganda qattiq bo’lib qoladi. Kremniy gidrogel odatda bir necha millimetr diametrli granulalar ko’rinishida sotiladi. Ba’zi granulalar tarkibida oz miqdordagi indikator moddalar kiritiladi, ular suvni singdirganda rangini o’zgartiradi. Kremniy gidrogel granulalarini o’z ichiga olgan, odatda "to’yinmagan" degan ogohlantiruvchi kichik qog’oz konvertlarga solinib, oziq-ovqat mahsulotlarining buzilishiga olib kelishi mumkin bo’lgan namlikni yutish uchun quruq oziq-ovqat paketlariga kiritiladi. Silikagellarga 1640-yillarda ilmiy qiziqish paydo bo’la boshlandi. Birinchi jahon urushi vaqtida, gazdan himoya niqoblarida bug’ va gazlarni adsorbsiyalovchi sifatida ishlatilgan. Silikagel ishlab chiqarishning sintetik yo’li 1918 yilda Jons Xopkins universitetida kimyogar professor W.A. Patrik tomonidan patentlangan. Hozirgi kunda quydagi turdagi sintetik silikagellar ishlab chiqariladi.Biz fikir yuritmoqchi bo’lgan chiqindi silikagel, polietilen ishlab chiqarishda polimerlanish zonasida hosil bo’ladigan ketonlarni adsorbtsiyalashda ishlatiladi. Ishlash muddatini o’tab bo’lgan silikagel yangisiga almashtiriladi, qayta ishlatilmaydi. Hosil bo’ladigan silikagel chiqindisining miqdori bir yilda 50 tonnadan ko’proq qismni tashkil qiladi. [1] O’shbu chiqindi silikagelni qayta ishlash bo’yicha bir qator ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilgan, biroq ishlab chiqarishga joriy qilish mumkin bo’lgan effektiv natijaga hozircha erishilgani yo’q. Shunday ekan, ushbu chiqindining tarkibini o’rganish, qayta tiklash yoki ishlab chiqarishning boshqa sohalarida foydalanish yil sayin yig’ilib boradigan chiqindidan unumli foydalanish hamda uning atrof-muxit va tabiatga zararini kamaytirish kabi dolzarb muammolarni hal qilish mumkin bo’ladi.Natriy yoki kaliy silikat eritmasiga sulfat yoki xlorid kislota qoʻshib hosil qilinadi. Ortosilikat kislotaning ortoefirlarini gidrolitik parchalash yoʻli bilan yuqori sifatli S. olinadi. S. mineral moylarni tozalashda, katalizator sifatida, yogʻlar, yonilgʻilar, organik suyuqliklarni quritishda ishlatiladi.Bo'shliqlar suv yoki boshqa suyuqliklarni o'z ichiga olishi yoki gaz yoki vakuum bilan to'ldirilgan bo'lishi mumkin. Oxirgi holatda, material to'g'ri silika xerogel deb ataladi.Ko'pgina narsalarda namlik mog'or va buzilishlarning o'sishini rag'batlantiradi. Kondensatsiya elektronika kabi boshqa narsalarga ham zarar yetkazishi va vitamin tabletkalari kabi kimyoviy moddalarning parchalanishini tezlashtirishi mumkin. Silika gel paketlarini kiritish orqali bu narsalarni uzoqroq saqlash mumkin. Bu tasodifan namlikka duchor bo'lgan narsalarni tiklashga urinishlar paytida elektron jihozlarning qurib ketishiga yordam berishi mumkin. Yuqori chastotali radio yoki sun'iy yo'ldosh uzatish tizimidagi nisbiy namlikni iloji boricha past darajada ushlab turish uchun ham silika jeli ishlatilishi mumkin (shuningdek, namlik buferini ko'ring). To'lqin o'tkazgich ichida haddan tashqari namlik to'planishi to'lqin o'tkazgichning o'zida kamon paydo bo'lishiga olib keladi va uni oziqlantiruvchi quvvat kuchaytirgichiga zarar etkazishi mumkin. [2] Bundan tashqari, to'lqin qo'llanmasi ichida hosil bo'ladigan va kondensatsiyalanadigan suv boncuklari xarakterli impedans va chastotani o'zgartirib, signalni pasaytiradi. Kichik siqilgan havo tizimi (kichik uy akvarium nasosiga o'xshash) to'lqin qo'llanmasi ichidagi havoni silika jeli bankasi orqali aylantirish uchun keng tarqalgan.Silikagel sanoat siqilgan havo tizimlarida havoni quritish uchun ham ishlatiladi. Kompressordan chiqadigan havo silika gel boncuklari to'shagidan oqib o'tadi. Silikagel havodan namlikni o'ziga singdirib, kondensatsiya yoki namlik tufayli siqilgan havoni ishlatish joyida shikastlanishning oldini oladi. Xuddi shu tizim temir yo'l lokomotivlarida siqilgan havoni quritish uchun ishlatiladi, bu erda tormoz havo quvurlarida kondensatsiya va muz tormozning buzilishiga olib kelishi mumkin. Konditsionerni keng qo'llashdan oldin, tuzni to'planib qolishning oldini olish uchun etarli darajada quruq bo'lishi uchun silikagel bonchuklari bo'lgan qopqoqli tuz ko'targichlar AQShda sotilgan bo'lib, xuddi shunday quritishni ta'minlash uchun tuz ko'targichlarga bir nechta guruch donini qo'shish amaliyotini almashtirdi. . Silika gel ba'zan muzey va kutubxona ko'rgazmalarida va saqlashda nisbiy namlikni nazorat qilish uchun saqlash vositasi sifatida ishlatiladi. Boshqa ilovalar orasida diagnostik test chiziqlari, nafas olish asboblari, shpritslar, dori-darmonlarni tekshirish to'plamlari va shifoxona sanitariya to'plamlari mavjud.

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Тиллоев, Л. И., Усмонов, Х. Р. У., & Хамидов, Д. Г. (2020).
ТЕХНИЧЕСКАЯ КЛАССИФИКАЦИЯ ОТХОДОВ В ГАЗОВЫХ
ХИМИЧЕСКИХ КОМПЛЕКСАХ. Universum: технические науки, (5-2 (74)).
2. Тиллоев, Л. И., Косимов, Э. К. У., & Муродов, М. Н. (2020).
РАЗДЕЛЕНИЕ ЖЁЛТОГО МАСЛА И ОПРЕДЕЛЕНИЕ ФИЗИЧЕСКИХ
ПОКАЗАТЕЛЕЙ МАСЛЯНОЙ ЧАСТИ, ПОЛУЧЕННОЙ ИЗ НЕГО. Universum: технические науки, (1 (70)).