Chiqarish markazi

IV.Tuzatilgan og‘ishlarga umumlashtirilgan usul bilan ishlov berish 
(A.V.Sokolov bo‘yicha) 
Takrorlanishlar bo„yicha o„rtacha hosildan og„ishlar aniqlanadi (23.4.1.-javal). 
 
 
 
 
 

---

137 
 
23.4.1.-jadval 
Takrorlanishlar bo„yicha og„ishlarni hisoblash (tajribada o„rtacha hosil 33,40 s/ga) 
Takrorlani
shlar 
Hosil, s/ga 
Takrorlani
shlar 
bo„yicha 
o„rtacha 
hosil, s/ga 
Takrorlani
shlarning 
o„rtacha 
hosildan 
og„ishi 
nazorat 
(o„gitsiz) 
N-120 
kg/ga 
N-120 
R
2
O
5
-45 
kg/ga 
N-120 
R
2
O
5
-90 
kg/ga 
I 
20,5 
34,8 
36,5 
37,8 
32,40 
-1,0 
II 
20,2 
35,1 
37,4 
38,2 
32,72 
-0,68 
III 
22,0 
36,7 
37,6 
38,9 
33,80 
+0,40 
IV 
23,3 
37,0 
38,1 
40,3 
34,68 
+1,128 
 
M
1
=21,5 
M
2
=35,9 
M
3
=37,4 
M
4
=38,8 
33,40 
+1,68 
 
 
 
 
 
 
-1,68 
 
Takrorlanishlar  bo„yicha  og„ishlar  tajriba  bo„yicha  o„rtacha  hosildan  past 
bo„lsa,  manfiy  belgi,  yukori  bo„lsa,musbat  belgi  bilan  yoziladi.  Musbat  belgili 
og„ishlar  yigindisi  va  manfiy  belgili  og„ishlar  yigindisi  bir  hil  bo„lishi  kerak. 
Tajriba bo„yicha o„rtacha hosil tekshirilishi va bo„yiga ham, eniga ham mos kelishi 
zarur. 
 
Variantlar bo„yicha (23.4.2.-jadval, 3 kator) o„rtacha ko„rsatkichlar og„ishini 
olib,  ulardan  tajriba  bo„yicha  o„rtacha  hosildan  takrorlanishlar  og„ishini  (23.4.1.-
jadval, ohirigi kator) ayirsak, tuzatilgan og„ishlar chikadi. 
Agar ayiradigan son manfiy bo„lsa, u musbatga aylanadi. Masalan, hisoblash 
ikkinchi takrorlanishning birinchi varianti uchun quyidagicha bajariladi: 
                      -1,3-(-0,68)=1,3+0,68=-0,62; 
 
uchinchi  takrorlanishning  birinchi  varianti  uchun  esa,  quyidagi  tarzda  ado 
etiladi: 
                                +0,5-0,40=+0,10 
 
Tuzatilgan  og„ishlarni  kvadratga  ko„taramiz,  variantlar  bo„yicha  tuzatilgan 
kvadratlar  yigindisini  chikaramiz,  so„ng  barcha  og„ishlar  kvadratlarning  umumiy 
yigindisini  ∑(∑v
2
) hisoblaymiz. 
 
Variant  uchun  o„rtacha  ko„rsatkich  hatosi  ushbu  formula  bo„yicha 
hisoblanadi: 
 
 
Bu formulaga zarur son qiymatlarini qo„yib, 
 
ni  olamiz,  shunda   
    yoki  (bu  hisoblarni  bajarmay)  -
0,23∙1,41=±0,32 s/gani olsa bo„ladi.  

---

138 
 
23.4.2-jadval 
Tajriba 
variantlari 
Takrorlanis
hlar  
Variantlar 
bo„yicha 
o„rtachadan 
og„ishlar 
Takrorlanis
hlar 
bo„yicha 
tuzatilgan 
og„ishlar  
Tuzatilgan 
og„ishlar 
kvadratlari 
V
2
 
∑V
2
 
nazorat 
(o„gitsiz) 
I 
-1,0 
0,00 
0,00  
 
II 
-1,3 
-0,62 
0,38 
 
III 
+0,5 
+0,10 
0,01 
 
IV 
+1,8 
+0,52 
0,27 
0,66 
N-120 
kg/ga 
I 
-1,1 
-0,10 
0,01 
 
II 
-0,8 
-0,12 
0,01 
 
III 
+08 
+0,40 
0,16 
 
IV 
+1,1 
-0,18 
0,03 
0,21 
N-120 
R
2
O
5
-45 
kg/ga  
I 
-0,9 
+0,10 
0,01 
 
II 
0,0 
+0,68 
0,46 
 
III 
+0,2 
-0,20 
0,04 
 
IV 
+0,7 
-0,58 
0,34 
0,85 
N-120 
R
2
O
5
-90 
kg/ga 
I 
-1,0 
0,00 
0,00 
 
II 
-0,6 
+0,08 
0,01 
 
III 
+0,1 
-0,30 
0,09 
 
IV 
+1,5 
+0,22 
0,05 
0,15 
 
 
 
 
(∑V
2
)= 
1,87 
 
Tajribaning  har  qanday  ikki  variantdagi  o„rtacha  arifmetik  ko„rsatkichlari 
farqini  shu  hatosigi  nisbati  (D/m
D
)t  deb  belgilasak,  bu  solishtirilayotgan  ikki 
variant hosili farqning ishonchlilik darajasini ko„rsatadi. Masalan, 90 va 45 kg/ga 
R
2
O
5
  variantlari  hosili  orasidagi  farq  1,4  s/ga  bo„lib,  etarli  darajada  ishonchli, 
chunki: 
 
 
Tajriba aniqligi 0,23·100/33,4=0,7%, ya‟ni yuqori.