Chiqarish markazi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

6 
 
KIRISH 
TAJRIBA O‘TKAZISHDA TUPROQ HUSUSIYATLARNI HISOBGA 
OLISH 
Tajriba  uchun  dala  tanlash  o„ta  ma‟suliyatli  ish  bo„lib,  yetti  o„lchab,  bir 
kesishni  taqozo  etadi.  Aks  holda  tajriba  davomidagi  barcha  ishlar  o„z  qimmatini 
yo„qotadi.  G„o„za-beda,  g„o„za-g„alla  majmuidagi  ekinlar  agrotehnikasiga  oid 
tajribalarni o„tkazish mo„ljallanganda tadqiq etiladigan hudud tuproqlarini batafsil 
o„rganib  chiqish  zarur.  Ularning  viloyat  va  O„zbekiston  miqyosidagi  o„rni  va 
salmog„ini  tasavvur  etish  uchun  ilmiy  adabiyot  va  Respublikamiz,  shuningdek, 
tajriba  o„tkaziladigan  ho„jalik  va  ilmiy  muassasa  tuproq  haritalari  bilan  tanishib 
chiqish  talab  etiladi.  Bu,  tanlangan  dala  tuproqlarining  muayyan  hudud  uchun 
hosligi  (o„hshashligi)  haqida  aniq  tasavvurga  ega  bo„lish  va  dala  tajribalari 
natijalarini tuprog„i shu tuproq turlariga hos boshqa hududlarga ham tavsiya qilish 
imkonini beradi. 
Ta‟kidlash  joizki,  har  bir  ho„jalik  ishlab  chiqarish  yo„nalishidagi  ho„jalik 
ham tajriba ho„jaligi ham, tuproq va agrokimyoviy haritanomalarga ega.  
G„o„zani  parvarishlashda  qo„llaniladigan  agrotehnik  va  meliorativ  tadbirlar 
tizimini  to„g„ri  amalga  oshirish  maqsadida  respublikamiz  viloyatlari  o„ziga  hos 
sharoitlaridan  kelib  chiqib,  olimlarimiz  tomonidan  ikki  guruhga  –  bo„z  tuproqlar 
hamda sahro-cho„l mintaqalariga ajratildi. Quyida ularning tavsifi keltirilmoqda: 
Bo‘z  tuproqlar  mintaqasi  tog„  va  tog„  oldi  hududlarini  o„z  ichiga  oladi.  U 
to„q tusli, tipik va och tusli bo„z tuproqlar mintaqasiga bo„linadi.  
Sahro  mintaqasi  3  ta  mintaqadan:  shimoliy,  markaziy  va  janubiy 
mintaqachalardan  tashkil  topgan.  Hududlar  tabiiy  sharoiti  bo„yicha  bunday 
bo„linishi  ularning  tuproqlari,  shuningdek,  bu  tuproqlarda  amalga  oshiriladigan 
meliorativ va argotehnik tadbirlarga ko„ra bir-biridan farqlanishini bildiradi.  
To‘q tusli bo‘z tuproqlar dengiz sathidan 700-1000 m yuqori joylashgan tog„ 
va tog„ oldi mintaqasining ancha baland qismlarida shakllangan. Bunday tuproqli 
hududga  Janubiy  Qozog„iston viloyati  Chimkent-Sayram  guruhi  tumanlari g„o„za 
parvarishlanadigan 
maydonlarining 
salmoqli  qismi,  qisman  Qirg„iziston 
Respublikasi  O„sh  viloyati,  shuningdek,  unchalik  ko„p  maydonlarni  egallamagan 
Tojikiston  Respublikasi  maydonlari  va  O„zbekiston  Respublikasining  ba‟zi 
tumanlari joylashgan.  
Bu  tuproqlar  mayda  zarrachali  va  qumoq,  allyuvial  va  proallyuvial 
yotqiziqlarda  shakllangan,  sho„rlanmagan,  unumdor,  fizikaviy  hususiyati  ham 
yahshi. Bunday tuproqli erlarni tekislash ularda suv, irrigatsiya eroziyasiga qarshi 
kurashish talab etiladi.  
To„q  tusli  bo„z  tuproqlarda  eng  ertapishar  g„o„za  va  g„alla  navlari 
etishtiriladi. 
Tipik bo‘z tuproqlar dengiz sathidan 400-700 m balandlikda tarqalgan, tog„ 
oldi  tekisliklari  va  daryo  terrasalarining  yuqori  qismlarini  ishg„ol  etgan.  Bunday 
tuproqlardan  iborat,  g„o„za  va  boshqa  ekinlar  o„stiriladigan  maydonlar  Keles, 
Quruq-Keles,  Chirchiq,  Angren,  Ko„gart  daryolari  havzalarida,  Qoradaryo, 
Kurshaba,  Oqbura,  Aravansoy  hamda  Farg„ona  vodiysi  janubiy  va  shimoliy 
hududlaridagi  tog„  daryolarining  yuqori,  Zarafshon,  Qoradaryo,  Kofirnihon, 

---

7 
 
Qizilsuv  va  Yahsuv  daryolarining  yuqori  va  o„rta  qismlarida  joylashgan.  Ushbu 
tuproqlar  mayda  jinsli  qumoq,  lyossimon  delyuvial  va  ba‟zan  allyuvial 
yotqiziqlarda  rivojlanib,  sho„rlanmagan,  unumdorligi,  fizikaviy  hususiyatlari 
yahshiligi  bois  er  tekislashdan  tashqari  mahsus  melioratsiya  tadbirlarini  amalga 
oshirish talab qilinmaydi. Tipik bo„z tuproqli erlarning notekis relfli katta nishabli 
qismlarida irrigatsiya eroziyasiga qarshi tadbirlar o„tkazilishini va ularni yahshilab 
tekislash zarur. 
Tipik bo„z tuproqlarda g„o„zaning o„rtapishar navlari ekiladi.