Viltning zararlanish darajasini aniklash.
Kichik maydondagi va katta
maydondagi tajribalarda pahta terimidan avval (defoliatsiyagacha, agar u
o„tkazilsa) har bir variantning barcha takrorlanishlarida 50 tadan modelli kasal va
soglom o„simliklar ajratiladi, tasmalar bilan yorlik (etiketka)lanadi. Soglom
o„simliklarda kasallikning tashki va itski belgilari bo„lmasligi kerak, gumon bo„lsa,
ildiz bo„ynini qiyshik kesib, sinchiklab ko„zdan kechirish orkali kasallik bor-
yo„kligi ishonch hosil kilinadi.
Modeli o„simliklardan hosil alohida terilib, umumiy terimgacha tortiladi.
Soglom o„simliklar va kasal o„ismliklar pahta hosili ayyirmasi hosilning vilt
hisobiga yo„kotilishini ko„rsatadi.
Ishlab chikarish tajribasida viltning zararli ta‟ssiri ko„saklar soni va hosil
soglom o„simliklarga karaganlda kasalliklarida kamayishiga karab belgilanadi.
Buning uchun har terimdan avval har bir variantda tajriba dalasi chekkasidan 20
kator va 40 kadam tashlab, 100m2 li maydonchalar ajratiladi. Chekka egatlari
belgilab ko„yiladi. Bu maydonchalarda soglom va kasal o„simliklardagi ko„saklar
soni sanaladi.
115
O„simliklar soni, va doni
Ko„saklar soni, dona
sog„lom o„simliklarda
kasal o„simliklarda
1
2
3
va h.k.
jami
100m2 li maydonlardagi kasal va soglom o„simliklar aniklanadi.
Kasal va soglom o„siliklardagi ko„saklar soni alohida-alohida jamlanadi.
So„ngra bir o„simlikdagi o„rtacha ko„saklar soni hisoblanadi va vilt okibatida
ko„saklarning kamayishi rakam va foizlarda mutlok aniklanadi. Keyin har terimda
bir ko„sakdagi pahta vazni kasal va sog o„simliklarda aniklanib, o„rtacha ko„saklar
soniga ko„paytiriladi-da, soglom (a) va kasal o„simlikdagi o„rtacha hosil (b)
topiladi. Viltdan yo„kotilgan hosil aniklanadi:
a-b∙100 %
___a____
G„o„zaning tup kalinligi, viltdan ko„rgan zarari, soglom va kasal
o„simlikdagi pahta vazni asosida vilt bilan 1% kasallangan o„simlikka viltning
zaralilik koeffitsenti hisoblanadi.
Tuproqdagi
Virticillun dahliae Kleb. Infeksion birligining sanokli hisoblash
usuli.
Tuproqdagi viltni ko„zgatuvchilarning sanokli hisoblash usuliniishlab
chiqishda ko„plab tadqiqotchilarning (Solovev, 1965; Kiraev, Mipo„latov, 1967; va
b.k) hissasi bor. Tadqiqotchilar ivasiya etgan kasallik tarqatuvchining tuproqda
infeksiln birligini hisoblash usuli sodda va durust natijalar beradi. Ammo ularning
sanoqli baholashlari «kuchli-kuchsiz infeksiyalanganlik» dan nariga o„tmaydi.
Undan tashkari, tadqiqotchilar ba‟zi hollarda zamburuglarni konidial
sporalanishiga mo„ljallashada. Bu hatolikka olib kelishi mumkin, chunki tuproqda
Verticillining juda ko„p sonli sarofit turlari hayot kechirib, ular ham bir tipli
konidial sporlanishga ega.
M.Yu.Stepanovning ko„plab izlanishlari asosida («Mikologiya i
fotopologiya», t.9, vыp. 3, 1975) tabiiy zararlangan tuprokdagi V: dahliae ning
infeksion birikmalarini tayyorlab, so„ngra selektiv muhit yuzasiga sepishga
asoslangan (Popov, Stepanova, «Mikologiya i fotopologiya», t.7, vыp. 2, 1973).
M.Yu.Stepanovning keyngi tadkikotlari tuprokdagi zamburuglarni mikdoriy
baholashning yana bitta usulini taklif etishga imkon yaratadi. Tuproq suspenziyasi
suyultirilib, Byuhner vronkasi yordamida suziladigan bu uslubga Ayzek taklif
etgan uslub asbob bo„lib (Isaas I., Fletcher R., Hannison I., An. Ar Viol.
67.2.1971), u tuprokdagi Vertillium turini mikdoriy hisoblash uchun hizmat kiladi.
Ayzek uslubi to„lik kabul kilingach, mualliflar patogaenni ajratib olish tehnikasini
biroz soddalashtirishdi. Bunda ular ilgari ishlab chiqilgan selektiv muhitdan
foydalanishdi. Ushbu o„zgarish mo„„tadil natijalar berib, kam vakt talab kiladi.
116
Selektiv muhit 25mm tuprok ekstrati, 20g. anar , 4 g K
2
NRO
4
15 g K
2
NRO
4
2g natriy lektinat, 50 g dan streptomitsin biomitsin, levomitsin, va 1000ml suvdan
tashkil topgan.
Tuproq ekstratni tayyorlash uchun bog yoki dala tupro-ini olib,ustiga (1:1
ogirligi bo„yicha) suv kuyiladi va 30 min. Kaynatiladi. Aralashma kogoz
suzgichdan o„tkazilib, o„sha zahoti muhitni tayyorlashga ishlatiladi. Muhitning
tarkibiy qismlari, antibiotiklardan tashkari, avtoklavga solishdan avval
aralashtiriladi. (30 min. 0,5 atm, bosimda). Antibiotiklar sterillashdan keyin
chashkalarga muhitni kuyish oldidan ko„shiladi.
Tabiiy zararlangan tuprokda. V. dahliaening infeksion birligi (propagul)
mikdorini aniklash uchun 100 yoki 200 g tupokda termostadda 23-26
0
S da
kuritiladi va diametri 0,25-0,05 mm li elakdan o„tkaziladi. Keyin shu tuprokdan 8 g
ni kolbaga solib, u 80 ml gacha kaynagan suv bilan to„ldiriladi, so„ng omuhtani
yahshilab chaykatiladi va kator suyultirishlar amalga oshirilib, dastlabki
omuhtaning suyultirilishi 1: 10000 ga yetkaziladi. Undan keyin faqat ohirigi
suyultirishdan 200 ml olib ishlatiladi. U obdon chayqatilib, ikki marta pipetka
bilan 10 ml dan namlangan filtrga to„kiladi (Byuhner voronkasidagi). Pipetka
devorlaridagi tuprok zarrachalari kaynatilgan suv bilan (10ml dan) yuviladi.
Byuhner voronkasiga to„gri keladigan o„lchamdagi filtrlar ostida suvli nasos
yordamida o„tkaziladi. So„ng filtr sterillangan Petri chashkasiga joylanib, eitilgan
muhit 40
0
gacha sovutilgan holda kuyiladi. Muhit kalinligi 2mm dan oshmasligi
kerak. Chashkalar termostatda 25-27
0
da 10-10 sutka inkubatsiya davrini o„taydi
va ochik holda kam yiriklashtirishda (17h0,6) MBS-1 sterioskopik keskin
ko„rinishini ta‟minlaydi. Bu koloniyalarnig keskin ko„rinishini ta‟minlaydi.
Gumonli hollarda zamburuglar koloniyasi 17h2 yoki 17h4 yiriklashtirishda ko„rib
chiqiladi. V/ dahleaning mikrosklerotsial koloniyalari substratga cho„kqan bo„lib,
bu muhitda o„ziga hos yulduzsimon ko„rinishda bo„ladi. Muhit yuzasida Petri
chashkalarida paykalgan koloniyalar hisoblanadi, 20 chashkadagi koloniyalar
jamlanadi va ular soni 1 g kuruk tuprokka hisoblab chiqiladi. Quyida vilt bilan
kuchli zararlangan dalalardan olingan 3 ta tuprok namunasiinig imikdori tahlili
natijalari keltirilgan (O„zPITIning Andijon filiali, jalvaliga qarang).
Tahlil natijalarining ko„rsatishicha, 1g quruq tuproqqa to„gri keladigan
infeksiyalangan birliklar soni 150 dan 2150 gacha o„zgargan, ammo ular har bir
namuna uchun nisbatan deyarli bir hil: 830,750,800. Ularning 1 g quruq tuproqqa
nisbatan hisoblangan soni jadvalda berilgan. Shunga ko„ra, bir daladagi turli tuprok
namunalarida V. dahliaening infeksion birikmalari o„zgaruvchanligi ancha eqanligi
ma‟lum bo„ladi. Prpagullar sonini baholashda hatolik tuprok namunalarini olish
ulubida bo„lsa kerak, chunki zamburuglarning tuprokda taksimlanishi kam hollarda
bir tekis bo„ladi. Shuning uchun dala zararlanganligini baholashda uning turli
nuktalaridan kamida 5 ta namuna olingani ma‟kul.
117
Tabiiy zararlangan tuprokda (O„zPITI Andijon filiali, 1973 y) V. dahliaening
infeksion birikmalari soni
Paykal raqami
Namunalar soni
20 chashkadagi
zamburug`lar prpagul
soni, dala
1 g tuproqdagi
infeksion birikmalar
soni
1
1
2
3
4
5
9
13
43
15
3
450
650
2150
750
150
Paykal bo„yicha o„rtacha
2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
5
5
16
7
5
4
8
33
36
33
250
250
850
350
250
200
400
1650
1800
1650
Paykal bo„yicha o„rtacha
750
3
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
28
16
14
21
18
7
12
17
12
15
1400
800
700
1050
900
350
600
850
600
750
Paykal bo„yicha o„rtacha
800
Do'stlaringiz bilan baham: |