Chiqarish markazi

18. GERBITSIDLAR BILAN TAJRIBALAR QO‘YISH USLUBLARI 
 
Hosildorilikni ko„tarishning asosi bo„lgan tuproq unumdorligini tiklashga 
karatilgan choralar majmuida yerlarni kimyolashtirish va melioratsiyalash bilan 
birga begona o„tlarni yo„kotish maksadidagi samarali choralar ham muhim o„rin 
egallaydi. 
Ta‟kidlash kerakki, go„za, bugdoy, makkajo„hori va boshka ziroatlar 
orasidagi begona o„tlar ularning hosildorligini 8-10% kamaytirib, hosil sifatini 
keskin paysaytiradi. 
O„zPITI (sobiq SoyuzNIHI) va boshqa masalalarida olib borilgan ko„p yillik 
tadqiqotlar natijasida begona o„tlarni yo„qotishning kimyoviy uslubi ishlab 
chiqilgan va ishlab chiqarishga joriy etilyapti. 
Pahta va g`alla yetishtiruvchi hududlarda begona o„tlar ko„payishiga ta‟sir 
etuvchi muhim omillardan biri bo„lib almavshlab ekishni ihtisoslashtirishdir. 
Pahta, g`alla, beda almashlab ekishda dalalarida 100 dan ortiq botanik turga 
mansub bir yillik (60%) va ko„p yillik begona o„tlar turkumi mavjud. Pahtazor, 
g`allazor va makkajo„horizorlardagi begona o„tlar soni va turlari tuproq-iqlim 
sharoitiga, yerlar o„zlashtirilganlingining davomiyligiga, tuproqqa ishlov berish 
tizimiga va gerbitsidlar navbatlanishiga bog`lik. Gerbitsidlar bilan tajriba o„tkazish 
uchun go„za, galla va makkajo„hori ekilgan dalalarning o„t bosganlik darajasini 

---

98 
tekshirish, o„tlarni hisobga olish va o„t bosganlik holatini aks ettiruvchi harita 
tuzish zarur. 
O„tlar sanash, sanab-tortish va kuzatish usulida hisoblanadi. Sanoqli 
hisoblash 10-15ga dioganali bo„yicha bir-biriga teng masofada-20-25 m/da parallel 
yurish bilan o„tkaziladi. 0,25m
2
yoki 0,5m
2
li ramka qo„yilib, ularning ichidagi 
o„tlar turlari bo„yicha alohida-alohida sanaladi. Har bir dalada 10-15 tadan hisob 
maydonchasi (kvadratlar) ajratiladi. 1m
2
begona o„tlar soniga asoslangan holda 
o„rganilayotgan maydondagi begona o„tlarning o„rtacha soni aniqlanadi. 
Go„za qatorlari kvadrat markazida bo„ladi. Ko„p yillik o„tlar 
maydonchalarda turlarga ajratilib, sanaladi va ho„l holatidagi vazni aniqlanadi. 
Buning uchun ildiz bo„ynidan ajratilib tortiladi. 
G`allazorlardagi begona o„tlar ularning kvadrat shaklida yasalgan 
to„rtburchak (0,25m
2
,
0,5m
2
,
1m
2
) ichidagi turi va sonini hisoblash orqali 
aniqlanadi. Hisob dalaning kengligiga qarab 1 ga da dioganal shakldagi 5-10 
tagacha nuqtalarda o„tkaziladi. Tajriba maydonidagi begona o„tlar o„rganilayotgan 
har bir uslub bo„yicha 4 nuqtada hisobga olinadi. 
Ko„p yillik begona o„tlar bilan zararlangan dalalarda hisobiy maydochalari 
ajriq, qamish, chirmovik yoki gumay bosgan yerlardan tanlanadi. Jrikni 
hisoblashda uning tarqalgan maydoni, pahtazordagi hajm maydoni o„lchanib, 3 
balli daraja bo„yicha baholanadi. 
Dalani gumay yoki chirmovik bosganda 1m
2
dagi uyalar soni hisoblanadi. 
Bir 
yilliklar, 
dona/m2 
Ko„p yilliklar 
O„t 
bosganlik 
balli 
O„t 
bosganlik 
darajasi 
Ekinlar 
tozaliginin 
baholanishi 
chirmovik
, uya, 
salom-
alaykum, 
dona/m
2
g„umay, 
dona/m
2
Ajriq, 
m/
2
20 dan 
kam 
3gacha 
- 
25 gacha 
1 
kuchsiz 
yahshi 
21dan 
80gacha 
4dan 
10gacha 
4-10 
100dan 
ko„proq 
2 
o„rtacha 
qoniqarli 
80dan 
ko„proq 
10dan 
ko„proq 
10dan 
ko„proq 
200dan 
ko„proq 
3 
kuchli 
qoniqarsiz 
Ko„p yillik begona o„tlar ildizpoyalari soni turproqning 0-10; 10-20 va 20-
40 sm.li qatlamlarini kavlab aniqlanadi. Begona o„tlar to„p bo„lib o„sgan (ajriq, 
gumay, qamish) yerdan 0,25m
2
li maydoncha tanlanib, ildizlar kavlanib olinadi-da, 
tuproqdan ajratilib, tortiladi. To„daning har 200m
2
maydonidan 5 tadan namuna 
olinadi va chuqurligi bo„yicha ildizpoyalarnig o„rtacha vazni aniqlanadi. Agar 
ildizbachkili (kakra, bo„ztikan, qo„ypechak, baliqko„z) va ildizpoyali (qamish, 
ajriq, gumay) begona o„tlar katta maydonda o„sayotgan bo„lsa, ular orasidagi bir 
yillik o„tlar sonidan qa‟tiy nazar, dalaning o„t bosganligi 3 ball baholanadi. 

---

99