Chiqarish markazi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

6 
KIRISH 
TAJRIBA O‘TKAZISHDA TUPROQ HUSUSIYATLARNI HISOBGA 
OLISH 
Tajriba uchun dala tanlash o„ta ma‟suliyatli ish bo„lib, yetti o„lchab, bir 
kesishni taqozo etadi. Aks holda tajriba davomidagi barcha ishlar o„z qimmatini 
yo„qotadi. G„o„za-beda, g„o„za-g„alla majmuidagi ekinlar agrotehnikasiga oid 
tajribalarni o„tkazish mo„ljallanganda tadqiq etiladigan hudud tuproqlarini batafsil 
o„rganib chiqish zarur. Ularning viloyat va O„zbekiston miqyosidagi o„rni va 
salmog„ini tasavvur etish uchun ilmiy adabiyot va Respublikamiz, shuningdek, 
tajriba o„tkaziladigan ho„jalik va ilmiy muassasa tuproq haritalari bilan tanishib 
chiqish talab etiladi. Bu, tanlangan dala tuproqlarining muayyan hudud uchun 
hosligi (o„hshashligi) haqida aniq tasavvurga ega bo„lish va dala tajribalari 
natijalarini tuprog„i shu tuproq turlariga hos boshqa hududlarga ham tavsiya qilish 
imkonini beradi. 
Ta‟kidlash joizki, har bir ho„jalik ishlab chiqarish yo„nalishidagi ho„jalik 
ham tajriba ho„jaligi ham, tuproq va agrokimyoviy haritanomalarga ega.
G„o„zani parvarishlashda qo„llaniladigan agrotehnik va meliorativ tadbirlar 
tizimini to„g„ri amalga oshirish maqsadida respublikamiz viloyatlari o„ziga hos 
sharoitlaridan kelib chiqib, olimlarimiz tomonidan ikki guruhga – bo„z tuproqlar 
hamda sahro-cho„l mintaqalariga ajratildi. Quyida ularning tavsifi keltirilmoqda: 
Bo‘z tuproqlar mintaqasi
tog„ va tog„ oldi hududlarini o„z ichiga oladi. U 
to„q tusli, tipik va och tusli bo„z tuproqlar mintaqasiga bo„linadi.
Sahro mintaqasi 3 ta mintaqadan: shimoliy, markaziy va janubiy 
mintaqachalardan
tashkil topgan. Hududlar tabiiy sharoiti bo„yicha bunday 
bo„linishi ularning tuproqlari, shuningdek, bu tuproqlarda amalga oshiriladigan 
meliorativ va argotehnik tadbirlarga ko„ra bir-biridan farqlanishini bildiradi.
To‘q tusli bo‘z tuproqlar
dengiz sathidan 700-1000 m yuqori joylashgan tog„ 
va tog„ oldi mintaqasining ancha baland qismlarida shakllangan. Bunday tuproqli 
hududga Janubiy Qozog„iston viloyati Chimkent-Sayram guruhi tumanlari g„o„za 
parvarishlanadigan 
maydonlarining 
salmoqli qismi, qisman Qirg„iziston 
Respublikasi O„sh viloyati, shuningdek, unchalik ko„p maydonlarni egallamagan 
Tojikiston Respublikasi maydonlari va O„zbekiston Respublikasining ba‟zi 
tumanlari joylashgan.
Bu tuproqlar mayda zarrachali va qumoq, allyuvial va proallyuvial 
yotqiziqlarda shakllangan, sho„rlanmagan, unumdor, fizikaviy hususiyati ham 
yahshi. Bunday tuproqli erlarni tekislash ularda suv, irrigatsiya eroziyasiga qarshi 
kurashish talab etiladi.
To„q tusli bo„z tuproqlarda eng ertapishar g„o„za va g„alla navlari 
etishtiriladi. 
Tipik bo‘z tuproqlar
dengiz sathidan 400-700 m balandlikda tarqalgan, tog„ 
oldi tekisliklari va daryo terrasalarining yuqori qismlarini ishg„ol etgan. Bunday 
tuproqlardan iborat, g„o„za va boshqa ekinlar o„stiriladigan maydonlar Keles, 
Quruq-Keles, Chirchiq, Angren, Ko„gart daryolari havzalarida, Qoradaryo, 
Kurshaba, Oqbura, Aravansoy hamda Farg„ona vodiysi janubiy va shimoliy 
hududlaridagi tog„ daryolarining yuqori, Zarafshon, Qoradaryo, Kofirnihon, 

---

7 
Qizilsuv va Yahsuv daryolarining yuqori va o„rta qismlarida joylashgan. Ushbu 
tuproqlar mayda jinsli qumoq, lyossimon delyuvial va ba‟zan allyuvial 
yotqiziqlarda rivojlanib, sho„rlanmagan, unumdorligi, fizikaviy hususiyatlari 
yahshiligi bois er tekislashdan tashqari mahsus melioratsiya tadbirlarini amalga 
oshirish talab qilinmaydi. Tipik bo„z tuproqli erlarning notekis relfli katta nishabli 
qismlarida irrigatsiya eroziyasiga qarshi tadbirlar o„tkazilishini va ularni yahshilab 
tekislash zarur. 
Tipik bo„z tuproqlarda g„o„zaning o„rtapishar navlari ekiladi.