Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fani o‘rta ta’limda chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanini o‘rganish bosqichlari

CHAQIRUVGA QADAR BOSHLANG‘ICH TAYYORGARLIK FANI
O‘rta ta’limda chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik

fanini o‘rganish bosqichlari

Ta’lim bosqichi	Bitiruvchilar	Standart darajasi	Daraja nomlanishi
O‘rta ta’lim	Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik faniga chuqurlashtirilmagan o‘rta ta’lim bitiruvchilari	A1	Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanini o‘rganishning umumiy darajasi
	Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fani chuqurlashtirilgan o‘rta ta’lim bitiruvchilari	A1+	Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanini o‘rganishning kuchaytirilgan umumiy darajasi

Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanining maqsad va vazifalari

O‘rta ta’limda chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanini o‘qitishning asosiy maqsadi:

O‘quvchilarga Vatan himoyasi borasida o‘zining konstitutsiyaviy huquq va burchlarini chuqur anglatish, o‘z yurtini har qanday qurolli tajovuzdan himoya qilishdek sharafli burchini ado etishlariga zamin yaratish, harbiy kasbga bo‘lgan e’tiqod va qiziqishlarini orttirish, shuningdek, favqulodda vaziyatlarda o‘zini va boshqalarni himoya qilish, davlatimizning ma’naviy va moddiy ne’matlarini saqlash yo‘lida oqilona tashabbus ko‘rsata oladigan jamiyatimizning fidoyi va vatanparvar a’zolarini tayyorlashdan iborat.

O‘rta ta’limda chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanini o‘qitishning asosiy vazifalari:

O‘quvchi yoshlarga Qurolli Kuchlarimizda harbiy xizmatni o‘tash davomida o‘ziga ishonib topshirilgan jangovar texnika, qurol-aslahalar va boshqa zaruriy ashyolardan to‘g‘ri foydalanishni qisqa muddatda o‘zlashtirib olishlariga imkon yaratish, shuningdek, yuz berishi mumkin bo‘lgan favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri va tartibli harakatlanish, zaruriyat tug‘ilganda o‘ziga hamda yon atrofidagilarga birinchi tibbiy va boshqa zaruriy yordamni ko‘rsata olishni o‘rgatishdan iborat.
Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanidan o‘rta ta’lim bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka talablari


Harbiy qonunchilik va harbiy tartibni bilish kompetensiyasi:

A1

Vatan himoyasi yo‘lida o‘zining konstitutsiyaviy huquq va burchlarini chuqur anglay oladi, burchini sidqidildan ado etadi;

harbiy qasamyod, harbiy intizom, harbiy majburiyat haqida biladi va ularning mohiyatini tushunadi;

O‘zbekiston Respublikasining mudofaa sohasidagi normativ-huquqiy hujjatlarining asosiy talablarini biladi, harbiy jinoyatlar uchun jinoiy javobgarlik to‘g‘risidagi moddalar haqida tushunchaga ega bo‘ladi;

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari umumharbiy nizomlarining asosiy talablarini biladi va ularga amal qila oladi;

Qurolli Kuchlarning vazifasi, tarkibi, tuzilish tamoyillarini biladi;

harbiy boshqaruv organlari, shuningdek, harbiy ta’lim muassasalari to‘g‘risidagi boshlang‘ich ma’lumotga ega bo‘ladi;

qurolli to‘qnashuvlar huquqiga (xalqaro gumanitar huquqqa) doir asosiy talablarning mohiyatini tushunadi va ularga amal qila oladi.

A1+

Bo‘lajak harbiy shaxs sifatida o‘zining konstitutsiyaviy huquq va burchlarini chuqur anglaydi, o‘z burchini sidqidildan ado etish maqsadida o‘zida harbiy kasbga oid qadriyat va tuyg‘ularni tarbiyalay oladi;

harbiy qasamyod, harbiy intizom, harbiy odob-axloq, harbiy majburiyat haqida biladi va ularning mohiyatini tushunadi;

O‘zbekiston Respublikasining mudofaa sohasidagi normativ-huquqiy hujjatlarining asosiy talablarini o‘zlashtiradi, xizmatni o‘tashga doir va harbiy jinoyatlar uchun jinoiy javobgarlik to‘g‘risidagi moddalar haqida tushunchaga ega bo‘ladi;

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari umumharbiy nizomlarining asosiy talablarini o‘zlashtiradi va ularga amal qila oladi;

Qurolli Kuchlar qo‘shin turlari va xillarining vazifasi, tarkibi, tuzilishi tamoyillarini o‘zlashtira oladi;

harbiy boshqaruv organlari, shuningdek harbiy ta’lim muassasalari to‘g‘risidagi ma’lumotga ega bo‘ladi;

qurolli to‘qnashuvlar huquqiga (xalqaro gumanitar huquq asoslariga) doir asosiy talablarning mohiyatini tushunadi va ularga ongli ravishda, qat'iy amal qila oladi.

Askarning jangda harakatlanish va jangovar qurol-aslahalardan foydalana olish kompetensiyasi:

A1

zamonaviy jang turlari va ularning tavsifini biladi. Askarning majburiyati, uning jangdagi harakatlanish tartibi va usullarini biladi hamda ularga amal qila oladi;

askarga biriktirilgan shaxsiy qurol va jangovar texnikalardan foydalana biladi hamda ularni asray oladi;

harbiy ishga doir boshlang‘ich bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtira oladi;

axborot kurashlari va lokal qurolli to‘qnashuvlar haqida tushunchaga ega bo‘ladi;

chet el armiyalari o‘qotar qurol va jangovar texnikalari namunalarining vazifasi, tuzilishi haqida tushunchalarga ega bo‘ladi.

A1+

umumqo‘shin jang turlari va ularning tavsifini biladi. Jangda harakatlanish tartibi va usullarini to‘liq o‘zlashtira oladi;

shaxsiy qurol va jangovar texnikalardan foydalana biladi hamda ularni asray oladi;

portlovchi uskunalarni qo‘llash, o‘rnatish, niqoblash va zararsizlantirish tartibini biladi;

axborot kurashlari va lokal qurolli to‘qnashuvlar haqida to‘liq tushunchaga ega bo‘ladi;

chet el armiyalari o‘qotar qurol va jangovar texnikalarining vazifasi, tuzilishi, jangovar imkoniyatlarini biladi;

jang olib borishning zamonaviy vositalari imkoniyatlari haqida bilimga ega bo‘ladi;

muhandislik himoya vositalarini jihozlash va niqoblashni tashkil etish tartibini biladi.

Jismoniy sifatlarini namoyon qila olish kompetensiyasi:

A1

harbiy tayyorgarlikka yo‘naltirilgan umumrivojlantiruvchi mashqlar kompleksini bajara olish malakasini egallay oladi;

to‘siqlarni yengib o‘ta oladi;

qo‘l jangi usullarni bajara oladi;

gimnastik snaryadlarda belgilangan me’yorlarni bajara oladi;

qisqa, o‘rta va uzoq masofalarga yugurish texnikasini egallaydi va unga amal qila oladi.

A1+

harbiy tayyorgarlikka yo‘naltirilgan umumrivojlantiruvchi mashqlar kompleksini bajara olish malakasini to‘liq egallay oladi;

to‘siqlarni yengib o‘tish malakasini egallay oladi;

qo‘l jangi usullarni to‘liq o‘zlashtira oladi;

gimnastik snaryadlarda belgilangan me’yorlarni bajara oladi;

qisqa, o‘rta va uzoq masofalarga yugurish texnikasini mukammal egallaydi va unga to‘liq amal qila oladi.

Favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri va tezkor harakatlanish kompetensiyasi:

A1

O‘zbekiston Respublikasi fuqaro muhofazasi va favqulodda vaziyatlarda harakat qilish Davlat tizimlari haqidagi bilimga ega bo‘ladi.

favqulodda vaziyatlar to‘g‘risida biladi hamda bunday holatlarda to‘g‘ri yo‘l tutadi va oqilona tashabbus ko‘rsata oladi;

ommaviy va oddiy qirg‘in qurollaridan himoyalanish usullari va vositalari haqida biladi;

Favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri harakatlanish qoidalarini o‘zlashtiradi, o‘ziga hamda yon atrofidagilarga birinchi tibbiy va boshqa yordamni ko‘rsata oladi.

A1+

O‘zbekiston Respublikasi fuqaro muhofazasi va favqulodda vaziyatlarda harakat qilish Davlat tizimlari haqidagi to‘liq bilimga ega bo‘ladi;

favqulodda vaziyatlar to‘g‘risida biladi hamda bunday holatlarda to‘g‘ri va tezkor yo‘l tutadi hamda oqilona tashabbus ko‘rsata oladi;

ommaviy va oddiy qirg‘in qurollari jangovar xususiyatlarini hamda ulardan himoyalanish usullari va vositalarini biladi hamda ulardan foydalana oladi;

favqulodda vaziyatlarda o‘ziga hamda yon atrofidagilarga birinchi tibbiy va boshqa zarur yordamni ko‘rsatish bo‘yicha chuqur bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘ladi;

favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri va tartibli harakatlanishni tashkil qila oladi.

Vatanparvarlik va burchga sodiqlik kompetensiyasi:

A1

yurt manfaatlarining doimo ustuvor ekanligini tushunadi;

vatanparvarlik tadbirlarining faol ishtirokchisi bo‘la oladi;

o‘zida harbiy xizmatchiga xos sifatlarni shakllantira oladi;

buyuk ajdodlarimiz merosini, Qurolli Kuchlarimizning jangovar an’analarini qadrlay oladi.

A1+

yurt manfaatlarining doimo ustuvor ekanligini biladi va unga qat’iy amal qila oladi;

vatanparvarlik tadbirlarining faol tashkilotchisi bo‘la oladi;

harbiy xizmatchiga xos sifat va fazilatlarga ega bo‘ladi;

buyuk ajdodlarimiz merosini, Qurolli Kuchlarimizning jangovar an’analarini qadrlaydi va ularga munosib bo‘lishga harakat qila oladi.

Qo‘shimcha izoh: o‘g‘il bolalar alohida guruhda harbiy tayyorgarlik fanini o‘rganish davrida qiz bolalar uchun alohida guruhda (faqat o‘g‘il va faqat qizlardan shakllangan guruhlar) «Tibbiy bilim asoslari», «Hayot va turmush odobi (Oilashunoslik)» bo‘limlari o‘qitiladi.

Unda, «Tibbiy bilim asoslari»:

Birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish kompetensiyasi:

A1

birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish tartibi va qoidalarini biladi;

turli jarohatlanish, shikastlanish, epidemiologik kasalliklarning oldini olish tushunchalariga ega bo‘ladi;

jarohatlanganda, kuyganda, kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalar, epidemiologik kasalliklar tarqalganda va nurlanishdan shikastlanganlarga, favqulodda vaziyatlarda ruhiy zo‘riqish holatlarida birinchi tibbiy yordam ko‘rsata oladi.

Hayot va turmush odobi (Oilashunoslik):

Milliy urf-odatlar, o‘zaro muloqot, oilada ota-ona o‘rni, farzand tarbiyasi va burch tushunchalariga ega bo‘lish kompetensiyasi:

A1

Milliy urf-odatlar, marosim va an’analarning shaxsning kamolotidagi o‘rnini, farzandlik burchi va uni ado etishni, ota-onani hurmat qilish, odob-axloq va reproduktiv salomatlik, hayo, ibo tushunchalariga ega bo‘ladi;

muloqot qoidalari, kun tartibini rejalashtirish, etiket me’yorlari va ko‘rkamlik sirlarini, kiyinish odobi va ozodalik, gigiyena qoidalari, uy-ro‘zg‘or yumushlari, kelinlik odobi hamda farzand tarbiyasini biladi.
O‘RTA VA O‘RTA TA’LIMNING

CHAQIRUVGA QADAR BOSHLANG‘ICH TAYYORGARLIK FANIDAN O‘QUV DASTURI

(10-11-SINF)
UQTIRISH XATI
Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik o‘quv fani O‘zbekiston Respublikasi “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi Qonuniga muvofiq tashkil etilib, olib boriladi.

Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik o‘quv dasturi chaqiruvgacha va chaqiruv yoshida bo‘lgan yoshlarni O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlar safida xizmatni o‘tashga yondashib, chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik asoslari bo‘yicha nazariy va amaliy bilimlarni beradi.

O‘rta ta’lim muassasalarida chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik o‘quv fanini o‘qitishning asosiy maqsadi – o‘quvchilarga Vatan himoyasida o‘zining konstitutsiyaviy burchlarini anglatish, o‘z yurtini har qanday qurolli tajovuzdan himoya qilishdek sharafli burchini ado etishlariga zamin yaratish, harbiy kasbga bo‘lgan e’tiqod va qiziqishlarini orttirish, shunindek, favqulodda vaziyatlarda o‘zini va boshqalarni himoya qilish, davlatimizning ma’naviy va modiy ne’matlarini saqlash yo‘lida oqilona tashabbus ko‘rsata oladigan jamiyatimizning fidoiy va vatanparvar a’zolarini tayyorlashdan iborat.

Ushbu maqsadlarga erishish va amalga oshirish uchun quyidagi ta’limiy, tarbiyaviy, ruhiy va jismoniy tarbiya vazifalarini amalga oshirish lozim bo‘ladi.

O‘quvchi yoshlarga Qurolli Kuchlarimizda harbiy xizmatni o‘tash davomida o‘ziga biriktirilgan jangovar texnika, qurol-aslahalar va boshqa zaruriy ashyolardan to‘g‘ri va mohirona foydalanishni qisqa muddatda o‘zlashtirib olishlariga imkon yaratish, jang maydonida taktik jihatdan to‘g‘ri harakatlanish, shunindek, yuz berishi mumkin bo‘lgan favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri va tartibli harakatlanish, zaruriyat tug‘ilganda o‘ziga hamda yon atrofdagilarga birinchi tibbiy va boshqa zaruriy yordamni ko‘rsata olishni o‘rgatishdan iborat.

O‘quvchi yoshlarga harbiy ish asoslarini berishda ularga harbiy qismlarning jangavor o‘quv faoliyatida bajariladigan mashqlar, harakatlar va amallarni harbiy qismlardagi bo‘linmalarining jangavor o‘quv faoliyatlariga mumkin qadar yaqinlashtirilgan holda o‘rgatish kuzda tutiladi.

O‘rta ta’lim tizimida o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar bilan birgalikda tayanch kompetensiyalar shakllantirilishi belgilab berilgan. Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanini o‘qitish jarayonida o‘quvchilarda tayanch kompetensiyalar shakllantirilib boriladi.
Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fani mazmunidan kelib chiqqan holda o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar ham shakllantiriladi.
Harbiy qonunchilik va harbiy tartibni bilish kompetensiyasi;

Askarning jangda harakatlanish va jangovar qurol-aslahalardan foydalana olish kompetensiyasi;

Jismoniy sifatlarini namoyon qila olish kompetensiyasi;

Favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri va tezkor harakatlanish kompetensiyasi;

Vatanparvarlik va burchga sodiqlik kompetensiyasi;

Birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish kompetensiyasi;

Milliy urf-odatlar, o‘zaro muloqot, oilada ota-ona o‘rni, farzand tarbiyasi va burch tushunchalariga ega bo‘lish kompetensiyasi.
Ushbu fanga oid umumiy kompetensiyalar o‘quv dasturlarining yil oxirida keltirildi.

Me’yoriy hujjatlarni yuritishda tayanch va fanga oid kompetensiyalar quyidagicha yozilishi tavsiya qilinadi:

I. TK – tayanch kompetensiyalar

1. 
   TK1 – kommunikativ kompetensiya;
   
2. 
   TK2 – axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi;
   
3. 
   TK3 – o‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi;
   
4. 
   TK4 – ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi;
   
5. 
   TK5 – milliy va umummadaniy kompetensiya;
   
6. 
   TK6 – matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi.
   

II. FK – fanga oid kompetensiyalar

FK1 – Harbiy qonunchilik va harbiy tartibni bilish kompetensiyasi

FK2 – Askarning jangda harakatlanish va jangovar qurol-aslahalardan foydalana olish kompetensiyasi

FK3 – Jismoniy sifatlarini namoyon qila olish kompetensiyasi

FK4 – Favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri va tezkor harakatlanish kompetensiyasi

FK5 – Vatanparvarlik va burchga sodiqlik kompetensiyasi

Birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish kompetensiyasi

Milliy urf-odatlar, o‘zaro muloqot, oilada ota-ona o‘rni, farzand tarbiyasi va burch tushunchalariga ega bo‘lish kompetensiyasi

Tayanch kompetensiya elementlari:
Kommunikativ kompetensiya:

ijtimoiy vaziyatlarda, eng avvalo, ona tilida hamda birorta xorijiy tilda o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish, ijtimoiy moslashuvchanlik, hamkorlikda jamoada samarali ishlay olish.

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, qayta ishlash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallash hamda mediamadaniyatga ega bo‘lish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellektual rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, bilim va tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash va mustaqil qaror qabul qila olish ko‘nikmalarni egallash.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:

jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, ularga rioya qilishi, mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bo‘lish.

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lishni, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish.

Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:

aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy va iqtisodiy rejalarni tuza olish, kundalik faoliyatda turli formula, model, chizma va diagrammalarni o‘qiy olish, inson mehnatini yengillashtiradigan, mehnat unumdorligini oshiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan foydalana olish.


11-sinf

T/r	Dastur bo‘limlari	Soatlar
1.	Kirish	1
2..	Harbiy xizmat asoslari	6
3.	Harbiy ish asoslari	6
4.	Otish tayyorgarligi	6
5.	Amaliy harbiy jismoniy tayyorgarlik	5
6.	Fuqaro muhofazasi	22
7.	Tibbiy bilim asoslari	14
8.	Nazorat darsi	8
Jami		68

Kirish

(1 soat)

Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanining maqsadi va vazifalari, bugungi kundagi ahamiyati.

1-mavzu. (1 soat. Nazariy.) O‘zbekiston Respublikasida Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fanining bugungi kundagi ahamiyati va chaqiruvga qadarda hamda chaqiruv yoshida bo‘lgan yoshlarga qo‘yilayotgan talablar. Fuqaro muhofazasi tushuchasi.
Harbiy xizmat asoslari

(6 soat)

Qurolli toqnashuvlar huquqi.

2-mavzu. (1 soat Nazariy.) Qurolli to‘qnashuvlar huquqi. Qurolli to‘qnashuvlar huquqining vujudga kelishi va rivojlanishi. Qurolli to‘qnashuvlar huquqining ba’zi asosiy tushunchalari. Kombatantning xatti-harakati qoidalari.

3-mavzu. (1 soat. Nazariy.) Qurolli to‘qnashuvlar huquqini buzganlik uchun javobgarlik. Qurolli to‘qnashuvlar huquqining farqlovchi timsol va belgilar. Qizil Xoch va Qizil Yarimoy xalqaro harakati.

Harbiy oliy oquv yurtlari.

4-mavzu. (1 soat. Nazariy.) Harbiy oquv yurtlari. Oliy harbiy oquv yurtlariga kursantlarni qabul qilish tartibi va qoidalari.

Ozbekiston Respublikasi qurolli kuchlar qoshinlarida tarbiyaviy va jangovor an’analar o‘rni.

5-mavzu. (1 soat. Nazariy.) Komandirlar, boshliqlar va ularning shaxsiy tarkibni tarbiyalashdagi o‘rni. Ozbekiston Respublikasi qurolli kuchlarining jangovor an’analari.

Saf tayyorgarligi. Qurolsiz bajariladigan saf

amallari va harakatlari.

6-mavzu. (1 soat. Amaliy.) To‘xtab turganda, harakatda bosh kiyim bilan va bosh kiyimsiz harbiycha salomlashish. Harakat paytida salomga javob berish..

7-mavzu. (1 soat. Amaliy.) Safdan chiqish, boshliqning oldiga borish va safga turish. Bolinma safi, bolinmani saf yurishi va harakatda yoyib, safga saflash.
Harbiy ish asoslari

6 soat

Umumqo‘shin jangi asoslari.

8-mavzu. (1 soat. Amaliy.) Dushman bilan yuzma-yuz kelish holatida hujumga otish. Birdan hujumga otish.

9-mavzu. (1 soat. Amaliy.) BMP (BTR)da birdan hamlaga otish, yayov tartibda hamlaga otish.

Razvedka.

10-mavzu. (2 soat. Amaliy.) Askarlarning razvedka kuzatuvidagi harakati. Jangovar razvedka dozori (kuzatuvi) marshda.

Joyda xaritasiz oriyentirlanish.

11-mavzu. (2 soat. Amaliy.) Magnit azimuti va joydagi predmetlar bilan oriyentirlanish. Azimut bo‘ylab harakatlanish.

Otish tayyorgarligi

6 soat

Joyida turib va harakat paytida qo‘zg‘almas hamda paydo bo‘luvchi nishonlarga ot ochish.

12-mavzu. (1 soat. Nazariy.) O‘q trayektoriyasi. To‘g‘ri otish va uning amaliy ahamiyati. O‘q tegmaydigan (o‘lik fazo) va tegadigan bo‘shliqlar.

13-mavzu. (1 soat. Amaliy.) Otish vaqtida avtomatda sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan nosozliklar hamda ularni bartaraf etish usullari. Avtomatning qo‘shimcha ashyolari. Avtomatni tozalash, moylash va saqlash.

14-mavzu. (1 soat. Amaliy.) Qo‘l granatalarining vazifasi, jangovar xususiyatlari, umumiy tuzilishi va ishlash tamoyili. Granatalarni uloqtirishga tayyorlash. Qo‘l granatalarini qo‘llayotganda xavfsizlik choralari.

15-mavzu. (1 soat. Amaliy.) Otish hodisasi va uning davrlari. O‘qning boshlang‘ich tezligi va uning otish jarayoniga ta’siri. Qurolning silkinishi.

16-mavzu. (2 soat. Amaliy.) Nishonga aniq otish. Nishonni mo‘ljalga olish va uning elementlari. Joydan qo‘zg‘almas va paydo bo‘luvchi nishonlarga otayotganda nishonga olish moslamasini mo‘ljalga olish nuqtasiga to‘g‘irlash. Otish jarayoniga tuzatishlar kiritish.

Amaliy harbiy jismoniy tayyorgarlik

5 soat

Umumjismoniy tayyorgarlik

17-mavzu. (1 soat. Amaliy.) Umumjismoniy mashqlarni bajarish. Turnikda bajariladigan mashqlar: tortilish; turnikda ko‘tarilib aylanish; kuch bilan chiqish. Brusda bajariladigan mashqlar: chayqalgan holda qo‘lni bukish va to‘g‘rilash.

18-mavzu. (1 soat. Amaliy.) Kuch mashqlari majmuasi. Chaqqonlik mashqlari majmuasi. Juftlikda mashqlar bajarish. Uzunasiga qo‘yilgan maxsus sport moslamalari ustidan sakrab o‘tish. Oyoq va qo‘llar yordamida hamda faqat qo‘llar yordamida arqonga chiqish. Qisqa masofalarga (60 m) yugurish texnikasini o‘rganish. O‘rta (1000 m) masofalarga yugurish texnikasini o‘rganish.

Yagona to‘siqlar yo‘lagi (qatori)dan o‘tish.

19-mavzu. (1 soat. Amaliy.) To‘siqlar yo‘lagi elementlari va oshib o‘tish tartibi bilan tanishish. Alohida to‘siqlardan o‘tish usullari va ularni oshib o‘tishni mashq qilish.To‘siqlar yo‘lagidagi alohida to‘siq va to‘siqlar majmuasidan o‘tishni o‘rganish. Egallangan ko‘nikmalarni takomillashtirish.

Qo‘l jangi

20-mavzu. (1 soat. Amaliy.) Qo‘l jangining tayyorgarlik mashqlarini (o‘zini himoya qilish, jangga tayyorlanishni) o‘rganish va mashq qilish. Tayyorgarlik mashqlarini kompleks bajarish. Hujum qilish usullari: jangga tayyorlik holati, qo‘l bilan to‘g‘ridan, yon tarafdan, tepadan zarba berish hamda oyoq bilan to‘g‘ridan, yuqoridan, yon tarafdan, pastdan zarba berish usullarini o‘rganish va mashq qilish.

21-mavzu. (1 soat. Amaliy.) Qo‘l va oyoq bilan beriladigan zarbalardan himoyalanish usullarini o‘rganish va mashq qilish. Raqibga pichoq bilan yuqoridan, pastdan, yon tarafdan, to‘g‘ridan zarba berganda himoyalanish usullarini o‘rganish va mashq qilish. Pichoq bilan zarba berayotgan raqibni qurolsizlantirish.

Fuqaro muhofazasi

28 soat

Fuqaro muhofazasi va uning tuzilishi.

22-mavzu. (1 soat. Nazariy.) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligini tashkil etish to‘g‘risida”gi farmoni (1996-yil 4-mart). FVV – fuqaro muhofazasi sohasidagi halokat, falokat hamda tabiiy ofatlarning oldini olish, ularning oqibatlarini bartaraf etish bo‘yicha rahbar idora. O‘zbekiston Respublikasining “Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida”gi qonuni (2000-yil 26-may). Fuqaro muhofazasi – favqulodda vaziyatlar oqibatida yuzaga keladigan xavflardan muhofaza qilish davlat tizimi sifatida. O‘zbekiston Respublikasi fuqaro muhofazasi tizimining vazifalari, xizmatlari va kuchlari. Iqtisodiyot obyektlarida (ta’lim muassasalarida) fuqaro muhofazasining tashkil etilishi.

O‘zbekiston Respublikasi hududida sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan favqulodda vaziyatlar tasnifi va xususiyatlari

23-mavzu. (2 soat. Nazariy.) Texnogen xarakterdagi favqulodda vaziyatlar. Tabiiy xarakterdagi favqulodda vaziyatlar.

24-mavzu. (2 soat. Nazariy.) Ekologik xarakterdagi favqulodda vaziyatlar. Lokal, mahalliy, respublika va transchegarali favqulodda vaziyatlar.

25-mavzu. (2 soat. Nazariy.) Respublikamiz sharoitida ehtimoli mavjud bo‘lgan favqulodda vaziyatlar. Zilzilalar va yer surilishlari.

26-mavzu. (2 soat. Nazariy.) Sel, suv toshqinlari va u bilan bog‘liq favqulodda hodisalar. Kimyoviy xavfli obyektlarda yuz beradigan falokatlar.

27-mavzu. (2 soat. Nazariy.) Portlash, yong‘in xavfi mavjud bo‘lgan obyektlardagi avariya va falokatlar. Temiryo‘l va boshqa transport vositalarida yo‘lovchi-yuk tashish paytida yuz beradigan avariya hamda falokatlar.

28-mavzu. (2 soat. Nazariy.) Kimyoviy va radiatsiyaviy xavfli moddalar. Radioaktiv manbalardagi avariyalar.

Aholini favqulodda vaziyatlardan ogoh etish tartibi.

Aholini, moddiy va madaniy boyliklarni ko‘chirish

(evakuatsiya) tadbirlarini tashkil etish.

29-mavzu. (1 soat. Nazariy.) Fuqarolarni favqulodda vaziyat haqida ogohlantirish. Aholini, moddiy va madaniy boyliklarni evakuatsiya qilishni o‘tkazish.

30-mavzu. (1 soat. Nazariy.) Radioaktiv zaharlanish yuz berganda, aholini evakuatsiya qilish. Kimyoviy zaharlanish yuz berganda, aholini evakuatsiya qilish.

31-mavzu. (2 soat. Nazariy.) Sel kelishi xavfi bor joylarda aholini evakuatsiya qilish. Halokatli suv bosish va toshqin paytida aholini evakuatsiya qilish.

32-mavzu. (2 soat. Nazariy.) Ko‘chki xavfi bor joylardan aholini, moddiy va madaniy boyliklarni ko‘chirish. Halokatli yong‘in sodir bo‘lganda, aholini evakuatsiya qilish.

33-mavzu. (1 soat. Nazariy.) Aholini, moddiy va madaniy boyliklarni evakuatsiya qilishni ta’minlash.

Aholini muhofaza qilishning muhandislik vositalari.

34-mavzu. (1 soat. Nazariy.) Radiatsiyaga qarshi pana joylar. Oddiy turdagi pana joylar.

Favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish kuchlari va vositalari. Qutqaruv va boshqa shoshilinch ishlarni tashkil etish.

Hozirgi zamon ommaviy qirg‘in qurollaridan himoyalanish.

35-mavzu. (1 soat. Nazariy.) Inson organizmining radioaktiv zarrachalar bilan shikastlanish holati. Nurlanish dozasi, doza quvvati va o‘lchov birligi. Zaharlovchi moddalar va ularning turlari.

36-mavzu. (1 soat. Nazariy.) Bakteriologik (biologik) qurol. Bakteriyaviy zaharlanish. Teri va nafas olish a’zolarini shaxsiy himoya qilish vositalari. Ulardan foydalanish tartibi.

37-mavzu. (2 soat. Nazariy. Amaliy.) Gazdan himoyalanish niqoblaridan foydalanish qoidalari. Radiatsion (nurlanishni aniqlovchi), kimyoviy razvedka (qidiruv) va dozimetrik (radioaktiv nurlanish darajasini o‘lchash) nazorat qilish asbob-uskunalari.

Fuqaro muhofazasi va terrorizm.

38-mavzu. (1 soat. Nazariy.) Terrorizm – jamiyat va shaxsga qarshi jinoyat. Uning maqsadi va qamrovliligi. Terrorizmga qarshi kurash.
TIBBIY BILIM ASOSLARI

14 soat

Fuqaro muhofazasi tibbiy xizmatini tashkil etish va uning  vazifalari. Shikastlangan aholiga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishni tashkil etish.

39-mavzu. (2 soat. Nazariy.) Fuqaro muhofazasi tibbiy xizmatini tashkil etish va uning vazifalari. Fuqaro muhofazasi harbiylashtirilmagan tibbiy tuzilmalarining tavsifi va vazifasi. Fuqaro muhofazasi tizimidagi tibbiy yordam turlari.

40-mavzu. (2 soat. Nazariy.) Fuqaro muhofazasi tibbiy xizmatidagi ikki bosqichda davolash evakuatsiya qilishni ta’minlash tizimining mohiyati. Fuqaro muhofazasi davolash muassasasi ishini tashkil etishning asosiy tamoyillari. Davolash muassasalaridagi tibbiy xodim drujinachilarining ishi. Fuqaro muhofazasi xabari berilganida, kichik tibbiy xodim drujinachilari bajaradigan ishlar tartibi.

Shikastlanganda yoki baxtsiz hodisalar sodir bo‘lganda birinchi tibbiy yordam berish.

41-mavzu. (2 soat. Nazariy. Amaliy.) Birinchi tibbiy yordamning ahamiyati va yordam berish qoidalari. Jarohat to‘g‘risida tushuncha, uning tasnifi va asoratlari. Qon ketishi (qonash) turlari va ularning tavsifi. Jarohatlanganda ko‘rsatiladigan birinchi tibbiy yordam. Bosh va ko‘krakka steril bog‘lamlar qo‘yish. Qorin va qo‘lga steril bog‘lamlar qo‘yish. Oraliqqa va oyoqlarga steril bog‘lamlar qo‘yish. Qon ketayotganda ko‘rsatiladigan birinchi tibbiy yordam.

42-mavzu. (2 soat. Nazariy. Amaliy.) Uzoq bosilish sindromi ro‘y berganda va yopiq shikast yetganda ko‘rsatiladigan birinchi tibbiy yordam. Suyak sinishi va travmatik shok. Suyak singanda ko‘rsatiladigan birinchi tibbiy yordam. Kuyganda ko‘rsatiladigan birinchi tibbiy yordam. Yurak faoliyati va nafas olish to‘satdan to‘xtab qolganida birinchi tibbiy yordam. Sovuq olgan, oftob urgan va issiq elitgan, suvga cho‘kkan, zaharli ilon va hasharotlar chaqqanlarga birinchi tibbiy yordam.

Radiatsiyadan zararlanish, bunday hodisalarning

oldini olish va birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish.

43-mavzu. (2 soat. Nazariy. Amaliy.) O‘tkir va surunkali nur kasalligi. Radiatsiyadan kuyish. Aholini radiatsiyadan himoya qilish. Radiatsiyadan zararlanishda tibbiy profilaktika va birinchi tibbiy yordam. Shaxsiy aptechkaning tuzilishi va ishlatilishi.

Zaharlovchi moddalardan shikastlanishda birinchi

tibbiy yordam ko‘rsatish.

44-mavzu. (2 soat. Nazariy. Amaliy.) Zaharlovchi moddalarning shikastlash xususiyatlari. Har xil guruhga kiradigan ZM ta’sirining xususiyatlari va ulardan shikastlanishning asosiy belgilari. Zaharli moddadan zararlanganda birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish. Sanitar ishlovi berish va degazatsiya.

Yuqumli kasalliklarning oldini olish va ularga qarshi kurash.

45-mavzu. (1 soat. Nazariy.) Yuqumli kasalliklar to‘g‘risida tushuncha. Yuqumli kasalliklarning oldini olish. Yuqumli kasalliklarga qarshi kurashda dezinfeksiya, dezinseksiya va deratizatsiyaning ahamiyati. Yuqumli kasalliklar bilan og‘rigan bemorlarni parvarish qilish vaqtida dezinfeksiya va shaxsiy profilaktika choralari.

Shikastlanganlar va kasallarni parvarish qilish, davolash muassasalarida muolajalar bajarish.

46-mavzu. (1 soat. Nazariy.) Shikastlanganlar va bemorlarni davolash jarayonida ularni parvarishlash yuzasidan sanitariya drujinachilari bajaradigan ishlar. Bemorning shaxsiy gigiyenasi to‘g‘risida tushuncha va davolashda uning ahamiyati. Davolash muassasalarida tibbiy xodim drujinachilari tomonidan bajariladigan muolajalar. Dori vositalarini ishlatish, saqlash va shikastlanganlar hamda bemorlarni davolashda ularni tarqatish. Shikastlangan odamlar va kasallarni tashish.

Izoh: Har chorak ohirida o‘qituvchiga nazariy mavzu o‘tkazish huquqi beriladi. O‘tkazilgan mavzular savollari biletga kiritiladi. O‘quvchining javoblari nazorat varag‘ida yoziladi. Yil oxirida sakkiz soatli nazorat darsi o‘tkaziladi.

O‘rta ta'limda chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik fani bo‘yicha o‘quvchilarda kompetensiyalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan o‘quv dasturi loyihasini ishlab chiqish bo‘yicha ijodiy guruh tarkibi

T/r	F.I.Sh	Ish joyi va lavozimi
1	Ubaydullayev Shuhrat	O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti apparati xodimi
2	G‘afurov Bahodir	Zahiradagi podpolkovnik
3	Ubaydullayev Dilmurod	Zahiradagi podpolkovnik
4	Ortiqov Odiljon	Zahiradagi kapitan
5	Ziyayeva Mavluda	Toshkent shahar Chilonzor tibbiyot kolleji direktori
6	Qulto‘rayev Odil	Jahon iqtisodyoti va diplomatiya universiteti qoshidagi Shayxontohur akademik litseyi ChQBT o‘qituvchisi
Ekspertlari
1	Sotboldiyev Abduhoshim	Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti harbiy kafedrasi dotsenti
2	Rahmonov Temur	Toshkent radiotexnika va avtomatika kolleji chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik rahbari
3	Odilov Mansur	Toshkent 1-Tibbiyot kolleji chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik rahbari