|
Chanqobuz tarixi
Reja:
1 Chanqobuz tarixi.
2 Chanqobuz kuylari .
Changqoʻbiz, changqovuz — tilchali cholgʻu asbobi.
Plastinkasimon va yoysimon turlari bor. Suyak, yogʻoch, qamish, gʻarov, metalldan yasaladi. Osiyo (Sibir, Uzoq Sharq, Oʻrta Osiyo), Afrika va Yevropa xalqlarida turli nomda tarqalgan boʻlib, musiqiy folklor qatlamiga mansub cholgʻudir. Ch. tishlarga yaqin ushlab yoki bosib turib, tilchasi (turiga qarab) unga bogʻlangan ip yordamida tortib yoki qoʻl barmoklari (odatda, koʻrsatgich barmoq) bilan tirnab chalinadi. Undan maʼlum balandlikdagi doimiy bir ovoz va shu ovoz obertonlaridan ogʻiz artikulyatsiyasi yordamida muayyan ohanglar chiqariladi. Ovozning balandpastligi ogʻiz boʻshligʻining kattakichik ochilishiga, cholgu tilchasining uzun va qalinligiga bogʻliqdir. Ch. oʻziga xos past ovozi, nisbatan tor (oktava doirasidagi) diapazoni bilan ajralib turadi. Oʻtmishda oʻzbeklarda suyak Ch. ("Alpomish" dostoni) va temir Ch. turlari boʻlib, asosan, xotinqizlar tomonidan qoʻllanilgan. Hozir Oʻzbekistonda, asosan, Qoraqalpogʻiston Respublikasi, Surxondaryo, Qashqadaryo, shuningdek, Samarqand va Buxoro viloyatlarida temir Ch. tarqalgan. 1990-yillardan boshlab baʼzi folkloretnografik jamoalar tomonidan keng ishlatiladigan boʻldi. Ch. maʼlum Temir changqoʻbiz. marosim bilan bogʻliq boʻlmay, unda oddiy (baʼzida badiha uslubidagi) kichik kuylar ("CH. kuy" yoki "CH. chertit") chalinadi. Shuningdek, Ch.da turli hayvonlarning ovozlariga oʻxshatmalar qilinadi.
Mingta chanqovuz, bitta usta va 70 kunlik mehnat
I Xalqaro baxshichilik san’ati festivali ochilish marosimining bayram dasturida 500 nafar yoshlar chanqovuz chalishadi. Bu haqda festival Matbuot markazi xabar bermoqda.
Bayram dasturi repertuaridan o‘rin olgan ushbu musiqiy chiqishda yosh ijrochilar Surxon vohasi urf-odat, an’anasini o‘zida mujassam etgan, vohaga xos kuyni ijro etishadi.
Aytish kerakki, yoshlar tomonidan ijro etilishi rejalashtirilgan ushbu musiqiy chiqishda ijrochilar vohaning betakror tabiati va takrorlanmas san’atini chanqovuz asbobi kuyida tasvirlab berishadi.
«Ijro mahsulini eshitar ekansiz, kuyda yangrayotgan ohangda yurakni junbushga keltiruvchi nolani borligini his qilasiz. Va atrofga taralayotgan musiqa sizni bir dam olis o‘tmishga yetaklagandek, go‘yo», — deyiladi xabarda.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, o‘tkaziladigan festivalga Boysunlik hunarmandlar o‘z hissasini qo‘shishga astoydil kirishgan. Jumladan, G‘ayrat Musurmonov tomonidan ming dona chanqovuz asbobi yasab berildi. Uni usta hunarmand yetmish kun davomida yasadi.
Bir so‘z bilan aytganda, festivalda chanqovuz tilini sayratgan, dillarni yayratadigan yosh chanqovuzchilar bayram dasturiga alohida tayyorgarlik ko‘rishmoqda.
Termizda o‘tayotgan birinchi Xalqaro baxshichilik san'ati festivalida ishtirok etish uchun Finlyandiyadan yetib kelgan mashhur jaz kuychisi Tapani Varis chanqovuz chalib, ko‘pchilikni hayron qoldirdi. Termiz shahri markazida joylashgan xiyobon hududida O‘zbekistonning barcha viloyatlaridan tashrif buyurgan san'atkor, xalq og‘zaki ijodi ijrochilari, hunarmand va tashkiliy qo‘mita a'zolari festivalga qizg‘in tayyorgarlik olib bormoqda.
Viloyat pavilonlari oralab o‘zbekistonlik baxshilarning Hollivudning mashhur «Titanik» filmi uchun tayyorlangan qo‘shiqni baxshiyona qo‘shiqqa aylantirib, do‘mbira chertayotgani ham ko‘pchilikni qiziqtirdi.
2. Chanqobuz kuylari
Chanqobuz kuylari Surxandaryo milliy falklyorda o’z o’rniga ega .Chanqobuz taratayotgan ohang insonni o’ziga rom qilib qolmay qalblarni jumbushga keltiradi.
Boysun tog’ bag’rida so’lim adirlar qo’ynida Boysun xalqi o’zining bayram sayillarida to’ylarida bu musiqa asbobdan o’yin kulgu va kayfiyatni “Surxoncha ufori ,, “Boybola,,va hokazolar kiradi. O'zbek milliy musiqiy cholg'ulari rang-barangligi, turli-tumanligi, sadolanish O'zbek milliy musiqiy cholg'ulari rang-barangligi, turli-tumanligi, sadolanish xususiyatining o'ziga xocligi bilan ajralib turadi. Hozirgi kunda o'zbek milliy
ijrochiligida qo'llanilayotgan cholg'ular turlarining nihoyatda boyligi biz yashab
turgan zaminimizda har bir musiqiy cholg'uga bo'lgan e'tiborni ifodalaydi. Shu
Folkfor musiqiy ijrochiligining chuqur bilimdoni, amaliyotchisi va mazkur
jamiyatning haqiqiy fidoiysi O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan madaniyat xodimi
Xoliq Xursandovning ta'biricha, musiqiy cholg'ularni quyidagicha tasniflash to'g'ri
bo'ladi: tuyg'u cholg'ulari va kuy cholg'ulari. Tuyg'u cholg'ulari tarkibiga
changqo'biz, sibizg'a, sopol nay, g'ajir nay, qamish nay, doira, nog'ora kabi
cholg'ularni kiritishni tavsiya etiladi. Qolgan musiqiy cholg'ular esa kuy cholg'ulari
qatoriga kiritilishi lozim. Tuyg'u cholg'ularida ma'lum bir kuy ijro etilmaydi va
unda faqat ohang ijro etish mumkin. O'sha ohang ham har bir ijrochining
o'zigagina hos bolib, uchraydigan ma'lum bir element ushbu ohangning
nomlanishini belgilaydi. Misol uchun changqo'bizdagi «Biyov-biyov», «Gij dov,
Do'stlaringiz bilan baham: |
