65
XULOSA VA TAKLIFLAR
Chakana savdo korxonalarida buxgalteriya hisobi va auditni me’yoriy
hujjatlar asosida tashkil etishni takomillashtirish borasida berilgan ilmiy tavsiya va
takliflarni quyidagicha umumlashtirish mumkin:
Bitiruv malakaviy ishimda iqtisodiyotning modernizatsiyalash sharoitida
respublikamiz iqtisodiyotida chakana savdo korxonalarining ahamiyati, ularni
tashkil qilish va rivojlantirish zarurati oshib bormoqda.
Chakana savdo korxonasida tovar operatsiyalari va muomala xarajatlarini
hisobda to’g’ri aks ettirish uchun muayyan shart-sharoitlarini hamda amaldagi
me’yoriy hujjatlar qoidalarini aks ettiruvchi hisob siyosati shakllantirishni talab
etadi.
Tovar-moddiy boyliklarning saqlanish joylarida ombor hisobini
belgilangan usul va shakllarda, shuningdek hisob registrlari hisoblangan kitob,
kartochka yoki qaydnomalarni o’z vaqtida va to’g’ri yuritilishini ta’minlash.
Chakana savdo korxonalarida xaridorlar bilan bo’ladigan muomala
xarajatlari xisobini takomillashgan «BEM-Buxgalterga Elektron Madad»
dasturidan foydalanish maqsadga muvofiq deb o’ylayman.
Chakana savdo korxonalarida muomala xarajatlari hisobini tashkil etishda
xorijiy davlatlar tajribasidan foydalanish o’rinlidir.
Bitiruv malakaviy ishimda chakana savdo korxonalarida auditni tashkil
qilishning ahamiyati ochib berilgan. Taqiqot ishida ko’rilgan masalalar va takliflar
o’rganilayotgan mavzuni yanada chuqurroq o’rganishni va takomillashtirishni
taqozo etadi. Uylaymizki bu taklif va mulohozalar filialda muomala harajatlari
hisobini takomillashtirishda muhim manba hisoblanadi.
Ilmiy ishda chakana savdo korxonalarida muomala xarajatlari hisobini
auditorlik tekshiruvlaridan o’tkazish bo’yicha reja va dastur ishlab chiqilgan
hamda auditorlik xulosalari namunalari keltirilgan. Bular yordamida auditorlik
tashkiloti tomonidan korxonani rivojlanishi uchun to’g’ri xulosalar beriladi deb
ishonaman.
66
Respublikamiz hududida ixtisoslashtirilgan meva-sabzavot do’konlarida,
oziq-ovqat do’konlarining bo’limlari va sektsiyalarida, shuningdek mulkchilikning
barcha shakllaridagi pavilonlarda yangi uzilgan sabzavot, ho’l meva, uzum,
rezavor meva, subtropik o’simliklar, yong’oqmevalar, poliz mahsulotlari,
qo’ziqorin, yovvoyi holda o’suvchi mevalar, kartoshka va ularni qayta ishlashdan
olingan mahsulotlar (keyingi o’rinlarda matnda «meva-sabzavot tovarlari» deb
yuritiladi)ni chakana sotish sohasidagi asosiy talablarni belgilab olish kerakligini
alohida ta’kitlash lozim.
Savdo-tijorat korxonalarida buxgalteriya hisobi va auditni xalqaro standartlar
asosida tashkil etishni takomillashtirish borasida berilgan ilmiy tavsiya va
takliflarni qo’yidagicha umumlashtirish mumkin:
1. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida respublikamiz iqtisodiyotini
savdo korxonalarining ahamiyati, ularni tashkil qilish va rivojlantirish zaruriyatiga
asoslangan. Unda savdo va tijorat korxonalarining umumiy hamda farqli jihatlari
iqtisodchi olimlar fikrlari asosida ifodalab ko’rsatilgan.
2. Savdo korxonalarida dastlabki va yig’ma hujjatlarni takomillashtirish,
tovarlarning kirimi va chiqimi, jo’natish va sotish muomilalarini hisobga olishni
auditini, tovarlar inventarizatsiya natijalarini to’g’ri rasmiylashtirish imkonini
beradigan hujjatlarni takomillashtirish borasida tavsiyalar ishlab chiqish.
3. Savdo korxonalari tovar boyliklarining auditning xalqaro va milliy
standartlar asosida takomillashtirish yo’nalishlari atroflicha tadbiq etilgan.
Jumladan; unda savdo korxonalarida tovarlarni shartnomalari asosida sotish
hisobini mukammallashtirish borasida muhim takliflar berilgan.
4. Hozirgi kunda savdo korxonalari amaliyotida sotilgan tovarlari bilan ularga
tegishli soliqlar va to’lovlar, sotilmagan tovarlarga soliq to’lashni, tovarlarni
rastalarga turib qolishi, sifatini buzilishi va yakuniy moliyaviy natijasi kamaytirib
ko’rsatilyotganligini ta’kidlash lozim va audit sohasida tekshirilishini yaxshilash.
5. Savdo korxanalari savdosi auditini xalqaro standartlarga asoslangan
schyotlar rejasi bo’yicha yuritish tartibi ishlab chiqilgan hamda sotish xarajatlarini
hisobga olish bo’yicha muhim tavsiyalar aytib o’tilgan. Masalan: savdo
67
korxonalari faoliyati uchun ishchi schyotlar rejasi taklif etilgan. 21-sonli
buxgalteriya hisobi milliy standarti tarkibida 3010-“Savdo ustamasi” 3020-“Savdo
chegirmasi” kabi schyotlarni ochish hamda ularga aloqa schyotlari taklmf qilingan.
6. Savdo korxanalari auditini tashkil qilishning ahamiyati ochib berilgan.
Shuningdek savdoda audit o’tkazishda audit rejasi va audit dasturining namunaviy
shakli tavsiya etilgan.
7. Savdoda auditorlik tekshiruvi bo’yicha muhim nazariy-amaliy takliflar
keltirilgan. Jumladan; savdo korxonalarida nobudgarchiliklar, kamomadlar va
yo’qotishlarni hujjatlashtirish, ularga oid muomilalarni buxgalteriya schyotlarida
aks ettirish va audit qilishda uslubiy ko’rsatmalar berilgan.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, savdo korxonasida auditorlik
tekshiruvlarining o’z vaqtida o’tkazib turilishi savdo tashkilotlarning befoyda,
ortiqcha xarajatlarni qisqartirishi hamda mamlakat doirasida ishlab chiqarilgan
mahsulotlarni aholiga tez va sifatli ravishda etkazish, ma’lum qonun-qoidalar va
me’yoriy xujjatlar asosida yuqori foyda olib ishlashini ta’minlaydi.
