Chag'oniyon


Chag`oniyon nomining kelib chiqish tarixi



Download 34,15 Kb.
bet4/7
Sana05.08.2021
Hajmi34,15 Kb.
#139106
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
CHAG`ANIYON

Chag`oniyon nomining kelib chiqish tarixi.

Boysun nomli maskan Qoraqalpoq zaminida ham mavjud, boisi chorvador ellar tinim va qo'nim bilmay ko'chib yurishgan, zero chorvador uchun yaylov-yashash manbai, hayotiy zarurat. Ko'chmanchi chorvadorlar qaysi maskanga kelib qo'nmasinlar, odatan, o'zlarining ilk maskanlari nomini tabiiy ravishda yangi maskanga olib kelishgan. Endi Boysun nomining shimoldan janubgami yoki janubdan shimolgami borib qolishiga kelsak, aynan, shimoldan janubga ko'chish bilan bog'liq farazlarga yopishib olish masalaning tub mohiyati yechimini aks ettira olmaydi. Chunki ko'chmanchi chorvador elat faqat janubga emas, balki janubdan shimolga ham siljib turgan va bu jarayon uzluksiz davom etgan, ya'ni aks ta'sirlar hodisasi ham zinhor e'tibordan soqit qilinmasligi lozim. Bizning voha Surxondaryo deb ataladi, joy nomlarining aksari daryo nomi ila atalishi ko'hna tarixdan ma'lum, chunonchi Surxondaryo, Qashqadaryo, Murg'ob (Marg'iyona) va hakozo. Qadimgi Surxon daryoni Chag'onrud, umumvohani esa Chag'oniyon deb yuritishgan, ushbu atama G.A Pugachenkovaning fikricha ko'chmanchi Saklar nomi ila chambarchaslik kasb etadi. Chag'onrud asli Sakonrud yoki Shakonrudning, Chag'oniyon bo'lsa, Sakoniyon va Shakoniyon atamalarining talaffuzdagi o'zgarishlari natijasidir. Ingliz olmi I.Markvart esa Chag'on so'zi mo'g'ulcha Sagan (oq) so'zidan kelib chiqqan degan farazni ilgari suradi. Chunonchi vohamizning yurtsevar va elparvar shoiri Nizomjon Parda Amudaryoning Oqdaryo deb atalgan manbaga duch kelganini hikoya qiladi. Akademik E.V.Rtveladzening gumonicha, Chag'on so'ziga ko'plik «on» ko'shimchasi keyingi asrlarda ilova etilgan. Basharti Chag'on so'zining o'zagi Chag' bulsa, u holda Chag'oniyon atamasiga birato'la ikkita ko'plik «on» ko'shimchasi tirkalgan bo'lib chiqadi. Adabiyotshunos olim M.Azimov «Chag'oniyon adabiyoti» haqida so'z» («Surxon tongi» gazetasi, 3 dek. 2003 y.) maqolasida Chag'onrudning Sakonrud yoki Shakonrud shakllariga qarshi chiqib, «ch» «s» «sh» tovushlarining biri ikkinchisiga o'tmaydi degan g'ayri ilmiy aqidani ilgari surishdan oldin, loaqal poyitaxtimiz Toshkentning qadimda Choch-Shosh deyilganiga e'tibor qilsa kifoya edi. Yuqoridagilar yetmaganday, bu olimimiz Chag'oniyon nomini fors-tojikcha chag'andar (lavlagi, chag'-cho'g') so'zidan izlab o'zicha folbinlik qiladi. Nazarimizda Chag'oniyon atamasini ushbu xilda hal etib bo'lmaydi, buning uchun birgina Surxon vohasi geografik muhiti bilan o'ralashib qolmasdan, balki kuhna Chag'oniyonning ajralmas ikkinchi bo'lagi Hisor vodiysi va shu hudud bog'liq joy nomlarini ham bahs doirasiga tortish kerak. Ayni zamonda Vaxsh vodiysi va Panj vohasi joy nomlarini ham hatto qarab chiqishga to'g'ri kelar, zotan ma'lum bir joy nomi tarixini aniqlash oson ish emas. Yuqorida zikr eitilgani kabi bu so'z tarkibida «Sag'» yoki «Chag'» o'zak bo'lishi ehtimoli bor, G.A.Pugachenkovaning ta'kidicha, Eron Sakistonini boshqargan sosoniy podshozodalar «Sag'onshoh» deb atalar ekan. Keyin taxorlarning yana bir nomi Sak-yuyejiy ekanini ham zinhor unutmasligimiz lozimga o'xshaydi. Akademik E.V.Rtveladze bu nomning ildizlarini Chag'oni so'zidan izlashga harakat qiladi va bu nom viloyat nomining mahalliy atamasi bo'lsa kerak degan xulosaga keladi. «Hudud ul olam»da Hindistondan ibtido topib, Josht (balki Chosh-Chochdir) hududlariga borib tugayotgan ulkan tog' tizmasi haqida ma'lumot beriladi va uning Shaknon (ehtimol Shug'nondir), Vaxon va Josht hududida behisob tarmoqlarga bo'linib ketishi hikoya qilinadi. Nazarimizda Shaknon atamasiga e'tibor qaratishga to'g'ri keladi, boisi Shaknonning Saknondan yoki Chaknondan paydo bo'lganini kim inkor eta oladi?  Saklar nomi bilan ataluvchi jo'g'rofik nomlar O'zbekiston Respublikasi zaminida Surxon vohasida, Eron zaminida Seyiston (goho Sijiston ham deyiladi) viloyati va ushbu viloyatdagi Seyiston daryosi nomida saqlanib qolgan. Zero, akademik V.V.Bartold ta'kidlaganidek, Sakiston-Sahiston-Sayiston atamasi, nihoyat, Seyiston shaklini olgunga qadar uzoq bir davrni bosib o'tganligi sir emas. Ha, aytganday M.Azimov daryolarga elat nomi mutlaqo qo'yilmaydi degan da'voni ilgari surib, o'zicha yangi qonun chiqaradi. Ana shu saklar Rustami doston turkumiga oid rivoyatu naqllarning dastlabki ijodkorlaridir. So'ngroq bu naqllarni ulardan so'g'diylar o'zlashtirib olganligini bilamiz. Saklarning qadim Baqtriya hududlariga kelishi miloddan avvalgi II asrlarga borib taqaladi, ular Yunon-Baqtriya davlatini mahv etganlar. Biroq bu zaminga Kushonlarning kelishi munosabati bilan saklar Seyistonga borib joylashadi. Saklarning kattagina guruhi hisoblanmish amyurgiylar Baqtriya zamini bilan bundan burun ham aloqador va bog'liq bo'lganligi tarixdan ma'lum. Seyistonning tub aholisi jangari bo'lmagan va «Rustami doston» rivoyatlarini faqatgina jangovar ruhdagi elat yaratishi mumkin edi.
«Avesto»da ana shu saklar Tur deb bitiladi va ular ko'chmanchi bo'lgani aytiladi, Turning Turk so'ziga aloqasi bor-yo'qligi hozircha bahsli. Ayrim farazlarga ko'ra Turk so'zidagi «k»-tovushi, ehtimolki, avestacha yoki baqtarcha-«lar» ko'plik qo'shimchasini ifoda etgan. Bu xil hodisani tojik (tazi-tozi-tozik) so'zidagi «k» tovushi misolida ham yaqqol ko'rsa bo'ladi. Eng qadimgi zamonlarda saklarni tarixchi Polibiy (208-271 yillar)ning yozishicha «Aspasiak» deyishgan. Ular Oks (Amudaryo) va Tanais (Don) daryolari oralig'ida yashagan, lekin ko'pchilik Tanaisni Iskandar yurishlarigacha Sirdaryo deb tushungan, Sirdaryo esa Aristobul ta'kidlaganidek Yaksart deb atalgan. Aspasiak tarkibida aspa-asp-ot, saik-saak-sak-chavandoz ma'nosini anglatadi, xuddi shu chavandoz turlarni Gerodot (484-425)ning xabaricha, eroniylar sak, yunonlar skif deb atashar ekan. Sak so'zi shu kabi qudratli, epchil, chaqqon, jasur, azamat, mard ma'nolariga ega ekanligi ko'plab manbalarda o'z ta'kidigi topgan. Goho ularni Ispaka-Spaka-Sabaka-Sak tarzida sharhlab, nechundir o'ta g'ayri ilmiy farazlar o'rtaga tashlanadi. Jumladan, «Avesta»da Spaa birikmasi uchraydi. Bu esa aspa-otning buzilgan shakli, chunki keyingi so'zda old- «a» unlisining tushishi (prokopa hodisasi) ro'y bergan.



Download 34,15 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish