Ч а с т ь V i главный редактор

471
“Young Scientist” . # 17 (307) . April 2020
Young Scientist O’zbekiston
Young Scientist O’zbekiston
Grafik-3: 
75 nm qalinlikdagi MgF2 bilan qoplangan kremniy asosli quyosh elementining yutilish, qaytish va o’tish 
koeffitsientlarini to’lqin uzunligiga bog’liqligi
Qaytib ketayotgan nurlar miqdorini kamaytirishning yana 
bir uslubi, quyosh elementining yuzasida piramidalarni hosil 
qilishdir. Tekis yuzaga tushgan nur faqat bir marotaba sinadi. Bu 
esa nurni kamroq yutilishiga sabab bo’ladi. Agar yuzani tekstura 
ya’ni piramidalar bilan qoplasak yuzada nurni ko’proq marotaba 
sinishiga erishamiz. Buni 1-rasmdan ko’rishimiz mumkin. Hosil 
qilinayotgan piramidalarning asosidagi burchagiga qarab 
tushayotgan nurning necha marotaba sinishini aniqlay olamiz. 
Va bu orqali quyosh elementini aynan qanday piramidalar bilan 
qoplanish kerakligini bila olamiz. Agar piramidalar orasida 
nur to’rt marotaba sinyapti deb tasavvur qilsak har bir sinish 
burchaklari va piramida asosidagi burcha orasidagi bog’lanish 
2-formulada keltirilgan. Bunga ko’ra piramida asosidagi burchak 
qanday oraliqda bo’lishi kerakligini aniqlay olamiz. Demak 
piramidalarning asosidagi burchak 64.3<
α
<80 oralig’ida bo’lishi 
kerak.
Rasm-1: Ikki 
piramida orasida nurlarning qaytishi
1
2
3
4
3
5
2
3
7
a
a
a
a
a
a
a
a
π
π
π
=
=
−
=
−
=
−
(2)
Bu yerda 
α
— piramida asosidagi burchak.
2
arctan
h
a
d
 

=

 
 
(3)
Bu yerda h — piramida balandligi, d — piramida asosining 
kengligi.
Agar har bir sinishda qaytarish koeffitsientlarini piramida 
asosidagi burchakka bog’liq funksiya desak, u holda umumiy 
qaytarish koeffitsienti 4-formulada keltirilganidek har bir 
sinishdagi qaytish koeffitsientlari ko’paytmasiga teng.
1
1 2
2 3
3 4
4
( )
( ) ( ) ( ) ( )
R a
r a r a r a r a
=
(4)
Bu yerda: r
1
(
α
), r
2
(
α
), r
3
(
α
), r
4
(
α
) — piramida asosidagi 
burchakka bog’liq bo’lgan qaytarish koeffitsientlari. Ularni 
frenel formulalaridan topa olamiz [2].
1
2
1
2
cos( )
cos( )
( )
cos( )
cos( )
k
k
k
k
k
k
n
a
n
r a
n
a
n
γ
γ
−
=
+
(5)
Umumiy qaytish koeffitsienti piramida asosidagi 
burchagining funksiyasi ekanligini hisobga olsak, u holda bu 
funksiyani piramida asosidagi burchak bo’yicha hosila olib 
nolga tenglasak u holda, funksiyaning ekstremum nuqtasini 
topa olamiz.
( ) ( ) ( )
( )
( ) ( ) ( )
( )
( ) ( ) ( )
( )
( ) ( ) ( )
( )
4
3
1
2
3
1
2
4
2
1
1
3
4
4
2
3
0
dr
dr
r
r
r
r
r
r
d
d
dr
dr
r
r
r
r
r
r
d
d
α
α
α
α
α
α
α
α
α
α
α
α
α
α
α
α
α
α
α
α
+
+
+
+
=
(6)
Yuqoridagi 6-tenglamani analitik hisoblashni imkoni 
bo’lmagani uchun, sonli uslubda hisoblash uchun C# 6.0 
dasturlash tilida dastur tuzdik va u yordamida piramida 
asosidagi burchak 
α
=73.12
0
bo’lishi kerakligi ma’lum bo’ldi. 

---