481 “Young Scientist” . # 17 (307) . April 2020
Young Scientist O’zbekiston Young Scientist O’zbekiston миятини роли жамиятда камайиши билан боғлиқ. Бу эса
ўз навбатида давлат секторининг бўлиниши, давлат хиз-
матининг ваколатларини қисқартириш каби усулларни
бошқарув жараёнига жорий этилишига олиб келди. Шу-
нинг учун давлатларда олиб борилаётган маъмурий ис-
лоҳотларда асосий эътибор номарказлаштириш жараёнла-
рига ва ижтимоий тартибга солишнинг янги шаклларини
излашга қаратилган [8]. Умуман олганда, ривожланган хо-
рижий давлатлар тажрибаси шуни кўрсатадики, хизмат
кўрсатиш соҳаси ривожланган давлатларда бошқарувни
шакилланиши, самарали хизмат кўрсатувчи ташкилотлар
тармоғини шаклланишини тақазо қилади. Мазкур ташки-
лотлар хусусий сектор корпорацияларининг усуллари асо-
сида хизмат кўрсатишлари лозим.
Янги давлат бошқарувининг жорий қилиниши кўплаб
мамлакатларда давлат харажатларини камайтирди, мазкур
ҳолат ривожланган давлатларда маъмурий ислоҳотларнинг
бюрократик моделини инкор қилди ва ушбу давлатларда
олиб борилаётган маъмурий ислоҳотлар янгича давлат тар-
моқлари моделига асослана бошлади.
Шу билан бирга, янгича давлат бошқарувини жорий
этишда баъзи давлатлар муайян қийинчиликларга дуч
келди. Уларнинг аксариятида давлат хизматларини хусу-
сийлаштирилиши билан бошланди. Бу эса мавжуд вази-
ятни ёмонлашишига олиб келди.
Вазиятнинг ёмонлашуви анъанавий бюрократик мен-
талитетни, янги билимларнинг етишмаслиги, иннова-
цион бошқарув технологияларни жорий қилинмаганлиги
билан боғлиқ.
Хорижий мамлакатларда ўтказилган маъмурий ислоҳот-
ларни таҳлил қиладиган бўлсак, уларда қуйидаги муаммо-
лар вужудга келди:
1. Давлат бошқаруви натижасида кўрсатадиган хизмат-
ларни хусусийлаштириш вазиятни ёмонлашувига олиб
келди.
2. Давлат бошқарув натижадорлигини аниқлашга қара-
тилган индикаторларни ишлаб чиқишнинг мураккаблиги
вужудга келди.
3. Юқори малакавий кадрларни тайёрлаш ва давлат
бошқарувига етказиб бериш.
4. Турли хил даражадаги ижро этувчи ҳокимиятнинг
ваколатларини ўзгариши ва уларга янги вазифалар юкла-
ниши.
Кўпчилик давлат секторида бошқарув тамойилларини
амалга оширишдаги тўсиқлар, шунингдек, ахборий қўллаб
қувватлашнинг камлиги кўп ҳолларда давлат менеджмен-
тини жорий этилишида вақт ва молиявий ҳаражатларга
сабаб бўлди.
Англо-саксон мамлакатлари маъмурий бошқарув мо-
делида асосий эътибор бошқарув жараёнига бозор иқти-
содиёти қонунларининг жорий этилишига қаратилган.
Бу борада давлат хизматчисини ўзига хос феъл атворини
шаклланиши муҳим аҳамият касб этади Бундай меъёр-
лар ва қоидаларнинг илдиз отиши учун кўп йилларни та-
лаб этилади.
Бундай тизимда асосий эътибор рентабеллик ва сама-
радорликни оширишга, иштрокчиларнинг мақсадларини
амалга оширишга қаратилади.
4
Янги даражадаги муаммо-
ларга жавобни маълум даражада тармоқ модели беради.
Ресурслар, маълумотлар алмашиш учун кўплаб институт-
лар орқали, сиёсат ва қарорларни уйғунлаштириш фуқаро-
лар билан ўзаро алоқаларнинг янги шаклларини очиб бе-
ришга хизмат қилади [9].
Тармоқ модели янгича давлат концепцияси билан бир
хил фикрга асосланади: иерархик бошқарув замонавий
жамият эҳтиёжларини таъминлай олмайди. Шунинг учун
янги бошқарувни жорий қилиш мақсадга мувофиқ деб
ҳисобланади. Пост индустриал замонавий давлатлар фао-
лиятида тармоқлар модели муайян ижтимоий иқтисодий
муаммоларни ҳал этишда ўз таҳлилида алоқаларга катта
эътибор қаратади. Агарда, давлат менеджменти концеп-
цияси давлат бошқаруви жараёнларига бозор иқтисодиёти
қоидаларини киритишга эътибор қаратган бўлса. Тар-
моқлар моделининг вакиллари ўз эътиборларини комму-
никатив жараёнларга қаратишади.
Уларнинг фикрича давлат бугунги кунда ўз фаолиятини
олиб боришда бошқа субъектларга боғлиқдир. Шунинг
учун давлат бошқарувида коммуникатив жараёнларнинг
аҳамияти ўсиб боради. Сиёсий ва маъмурий тармоқларга
нафақат давлат, нодавлат ташкилотлар, балки бизнес, турли
хил даражадаги фуқаролик жамияти институтлари, шу-
нингдек ҳалқаро ташкилотлар ҳам киради. Тармоқ мо-
дели янгича давлат бошқаруви моделидан фарқли ўлароқ,
жамоат бошқаруви ва аҳлоқий нормаларга таянади. Бун-
дан ташқари, мазкур моделда давлатнинг жамият ҳаёти-
даги ўрни юқори бўлади ва давлат жамиятда муайян нор-
маларни ишлаб чиқиш, давлат хизматини самарадорлигини
ошириш, субъектларни манфаатларни мувофиқлаштириш
каби муҳим функцияларни бажаради [10].
Агарда, сиёсий тармоқлар моделини илк назарияларда
давлат тармоқлар муносабатида автоном характерга эга
деб қаралган бўлса, ҳозирги кунга келиб, давлат бошқарув
самарадорлигини оширишга доир кучли стратегияни иш-
лаб чиқиш қобилятига эга институт сифатида кўрилади.
Govermance концепциясининг хусусияти шундаки, унда
давлат аҳоли феъл атворини тўлиқ бошқариш имкония-
тини йўқотади. Давлат ҳокимияти фуқаролик жамияти ин-
ститутлари ва бизнес билан горизонтал муносабатларга
қараб амалга оширилади. Мазкур моделга кўра айнан турли
хил субъектлар ўртасидаги музокаралар ижтимоий муам-
моларни ҳал этишга ёрдам беради. Тармоқ моделида дав-
лат ижтимоий хилма-хил субъектлар орасида модератор
вазифасини бажаради.
Ривожланган мамлакатлар тажрибаси шуни кўрсата-
дики, давлат ва фуқаролик жамиятининг ўртасида ўрна-
тилган конструктив алоқалар бошқарув жараёнини сама-
радорлигини оширади, мамлакат аҳолисининг турмуш
сифатининг ўсишига олиб келади. Умуман олганда замона-
вий маъмурий ислоҳотлар давлат хизматининг професси-
нал даражасини ошишига, шунингдек жамиятдаги хилма-
