Central asian academic journal

ǀ
ISSUE 4 
ǀ
2022
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
  
 
80 
UZBEKISTAN |
www.caajsr.uz
 
 
ifodasini yo’qotmagan holda har bir zamonaviy shaxsda o’z aksini topa olishi kerak, 
zero, ular inson hayotini mo’tadil kechishi hamda muayyan kasbiy faoliyatlarni tashkil 
etishda muvaffaqiyatlarga erishishni kafolatlaydi, sababsiz nizolar kelib chiqishligini 
oldini oladi. 
Abu Rayhon Beruniyning fikricha komillikning asosi ilmli bo’lishda va barcha 
illatlarning asosiy sababi esa ilmsizlikdir. Alloma axloqiylik, to’g’rilik, odillik, 
tadbirkorlik, o’zini vazmin tutish, kamtarlik, insof, ehtiyotkorlik, shuningdek, adolatli 
va vijdonli bo’lish kabi sifatlarni komil inson qiyofasini aks ettiruvchi eng asosiy 
sifatlar sirasiga kiritadi.
Abu Ali ibn Sino ham kamolotga erishishning birinchi mezon sifatida bilimli 
bo’lishni alohida qayd etadi. Bilimli insonning adolatli bo’lishi esa uning yanada 
yuksalishini ta'minlaydi, deya baholab alloma, adolatni ruhiy lazzat (ruhiy 
xotirjamlik)ning muhim ko’rsatkichi ekanligini uqtiradi. 
Alisher Navoiy asarlarida komil inson muammosi markaziy o’rinni egallaydi va 
o’z orzusidagi komil inson shaxsini asarlarining qahramonlari timsolida 
gavdalantirishga urinadi. Mutafakkir qarashlarida komil inson quyidagi sifatlarga ega 
bo’lishi borasidagi g’oya ilgari suriladi: aqlli, axloqli, bilimli, ijodkor, qobiliyatli, dono, 
kamtar, insonparvar, saqovatli, sabr-qanoatli, adolatli, muruvvatli, sog’lom, jismonan 
baquvvat, mard va jasur.
1
Sharq mutafakkirlarining qarashlarini o’z fikrlari bilan boyitgan Abdulla Avloniy 
komil inson qiyofasida vatanparvarlik hamda intizomlilik sifatlari ham namoyon 
bo’lishi kerak deb hisoblaydi. Shu bilan birga milliy tilning taraqqiy etishi jamiyatning 
ma’naviy rivojini ta’minlovchi asosiy omil bo’la oladi deb baholaydi. 
Sharq mutafakkirlari jamoaning shaxs kamolotini ta'minlashdagi o’rni va roliga 
alohida e'tibor berganlar. Xususan, Abu Ali ibn Sino bolalarni tarbiyalashda u mansub 
bo’lgan mikromuhit xususiyatini inobatga olishni ta’kidlaydi. Bolani yomon ta’sirlardan 
saqlash zarurligini uqtiradi. Yomon ta’sirlar deganda u oiladagi, atrof-muhitdagi, 
maktabdagi va boshqa munosabatlardagi nizolarni nazarda tutadi. 
Pedagog-shoir Hamza Hakimzoda Niyoziy esa “maktab yoshlarni ilmli, odobli 
qilib tarbiyalashi va hunarga o’rgatishi kerak”, - deb ta'kidlagan ekan, yoshlar ma'naviy 
fazilatlarining shakllanishida mehnatning rolini yuqori baholaydi. She’rlarida bolalarni 
o’z ota-onalarining mehnatini qadrlashga undaydi. Uning bu g’oyani ilgari surganidan 
shunday xulosaga kelinadiki, yoshlarni hunarga o’rgatish, ularni mehnat bilan band 
qilish natijasida turli nizolar kelib chiqishini oldini olish mumkin. Ota-onalarining 
mehnatini qadriga yetganda esa ularga bo’lgan hurmat va mehr ortib boradi. Hamza 
1
Xoshimov K. Pedagogika tarixi Oliy o’quv yurtlari va universitetlar talabalari uchun o’quv qo’llanma. – Toshkent, 
O’qituvchi, 1996, - 191-bet 

---

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL 
OF SCIENTIFIC RESEARCH 
ISSN: 2181-2489 
VOLUME 2