Царство Растения

Тошкент фармацевтика институти Фармакогнозия кафедраси

• Мавзу №2
• Тўқималар ва уларнинг тузилиши. Хужайраларнинг бўлиниши ва улардан хосил бўладиган тўқималар. Хосил қилувчи ва қопловчи тўқималарнинг пайдо бўлиши.

• мақсад:
• Ўсимлик тўқималари тўғрисида тушунчага ва ҳосил қилувчи ҳамда қопловчи тўқималар ҳақида маълумотга эга бўлиш.

Режа:

• Режа:
• Тўқималар ва уларнинг тузилиши.
• Хужайраларнинг бўлиниши
• Тўқималар ҳақида тушунча ва таснифи
• Ҳосил қилувчи тўқималар
• Бирламчи ва иккиламчи меристемалар
• Қопловчи тўқиманинг вазифаси
• Эпидерма
• Перидерма
• Пўстлоқ

Тўқималар ва уларнинг тузилиши

• Тўқима- келиб чиқиши, ривожланиши, тузилиши бир хил бўлган, бир ѐки бир қанча вазифаларни бажарадиган ҳужайралар йиғиндисидир. Цитология фанининг ривож топиши тўқималар ҳақидаги фан-гистологияни ривожланишига ҳам асос бўлди. Тўқималар ҳақидаги дастлабки примитив тушунчалар 1671 йилда Марчелло Мальпиги (1628–1694) ва Неемий Грю (1641–1712) бир-биридан мустақил ҳолда яратган «Ўсимликлар анатомияси» номли асарларида ѐритилган. 1807-йили Г. Линк тўқималарни паренхиматик ва прозенхиматик тўқимага ажратган бўлса, гистолог П. Ван Тигем эса тўқималарни тирик ва ўлик гуруҳга ажратган. 1868 йилда физиолог И. Сакс ўсимлик тўқималарини бажарадиган вазифаси ҳам уларнинг жойланишига қараб уч гуруҳга: қопловчи, ўтказувчи ва асосий тўқималарга ажратиши ҳозирги замонавий тўқималар классификациясига асос солган

Тўқималар ҳақида тушунча

• Эволюция давомида ўсимликлар организмида ўзига хос специфик функцияларни бажаришга ихтисослашган ҳужайралар гуруҳлари шаклланган. Ҳайвон организми ҳужайралари каби, ўсимликлар ҳам тузилиши ва функциясига кўра бир хилдаги ҳужайралар тўқималарни ҳосил қилади. Ўсимлик организмида айрим тўқималарнинг таркиби фақат бир хил тузилишга эга ҳужайралардан ташкил топади, шунингдек айрим тўқималар бир нечта типдаги ҳужайралардан ташкил топади. Ўсимлик организмида ҳар бир тўқималар тизими таркиби бир нечта тўқималар турларидан ташкил топади.

• Тўқималар ривожланишига кўра: эмбрионал ва доимий тўқималардан иборат. Эмбрионал тўқимага меристематик ѐки ҳосил қилувчи тўқима киради. Эмбрионал тўқимадан доимий тўқималар келиб чиқиб, уларга қуйидагилар киради:
• Тўқималарнинг асосий олтита гуруҳи (тўплами) фарқланади:
• Меристематик (ҳосил қилувчи) тўқималар.
• Қопловчи (чегара) тўқималар.
• Асосий тўқималар.
• Механик тўқималар.
• Ўтказувчи тўқималар.
• Ажратувчи (секреция) тўқималари.

• Тўқималар классификацияси

• Ҳосил қилувчи тўқима (меристема

• Учки (апикал)

• Ён (латериал)

• Интерколяр (бўғимда ва барг бандида)

• Жарохат ёки ярани тузатувчи

• Хосил қилувчи тўқима келиб чиқишига кўра эмбионал тўқима бўлиб,
• ўзидан бошқа доимий тўқималарини хосил қилиди.

• Қопловчи тўқима

• Бирламчи (епидермис)

• Иккиламчи (перидерма)

• Учламчи (қобиқ)

• Асосий тўқима.

• Ассимилясион тўқима:

• Сурувчи тўқима:

• Ғамловчи тўқима:

• Шамоллатувчи тўқима (аеренхима)

• Ажратувчи тўқима:

• Ташқи томонга ажратувчилар ёки ташки секретсиялар:

• Ички томонга ажратувчилар ёки ички секретсиялар:

• Механик тўқималар (скилет, таянч ва арматурали)

• Колленхима

• Склеренхима

• Ўтказувчи тўқималар

• Ўтказувчи тўқималар:

• Флоема (луб)

• Ксилема (ёғочлик)