Ц и Суо- л с ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

1-жадвал
Олий ўқув юртида раҳбар фазилатларининг умумий 
ташкилий-бошқарувга оид таснифи ва уларга баҳо бериш
мезонлари
Фазнлатларнинг
даражалари
Фазилатларнннг
гурухлари
Биринчи даража 
мезонлари
1
Раҳбарлик 
касбий Таълим-тарбия 
иши 
ва
маҳорати
илмии иш ҳамда одамларни 
бошқариш соҳасида касбий 
билим 
ва 
кўникмалар 
мавжудлиги, 
муайян 
бошқарув 
лавозимидаги
2
Т ашкилотчилик
ишни билиш.
3
фазилатлари
Одамлар 
билан 
ўзаро 
муносабатлар.
4
Ишчанлик фазилатлари
Ишга муносабат.
5
Ахлоқий фазилатлар
Маънавиятга муносабат.
6
Сиёсий маданият
Жамият 
манфаатларига
..
Иш қобилияти
муносабат
Раҳбарлик лавозимвда узоқ 
муддат 
иясодий 
фаолият 
олиб боришга қодирлик.
Иккинчи 
мезон. 
Раҳбарнинг 
ижтимоий 
жараёнларни 
бошқариш қобилияти зарурий меҳнат шароитлари, турар жой- 
маиший шароитлар, яхни маънавий-руҳий муҳит, меҳнат ва ижро 
интизомини таъминлаш кўникмаларини ўз ичига олади.
Учинчи мезон. Раҳбарнинг таълим-тарбия иши, услубий ва 
илмий ишни бошқариш қобилияти, агар у ўзини ўзи бошқара 
олмаса (тўртинчи мезон), самарали бўлиши мумкин эмас. Мазкур 
фаолият соҳаси шахсий уюшқокдик, интизом, иш техникасини 
билиш, руҳий тетиклик, бардам-бақувватликни назарда тутади.
68

---

Олий ўқув юрти раҳбари ўз вазифаларини самарали амалга 
ошириш учун турли даража кишилари (талабалар, асгшрантлар, 
ўқитувчилар, ота-оналар, тадбиркорлар, бошлиқлар) билан ўзаро 
муносабатларга киришиши, ҳамкасблари билан ишга доир ва 
ижодий муносабатлар ўрнатиши, ахборотни ўзлаштириши ва 
ундан фойдаланиши лозим. Буларнинг барчаси олий ўқув юртлари 
таркибий бўлинмалари раҳбарларининг касбий тайёргарлиги 
даражасига юксак талаблар кўяди.
Олий ўқув юртида замонавий раҳбар танланган стратегияни 
амалга оширишда инсон ресурсларидан самарали фойдаланиш 
учун ташкилий, ижтимоий-педагогик ва психологик воситалар 
мажмуига эга бўлиши лозим. Қуйида келтирилган фазилатлар 
раҳбар ташкилий-бошқарув моделини акс эттиради:
1. Касбий маҳорат фазилатларнинг етги гуруҳини ўз ичига 
олади: ташкилий-бошқарув маданияти, педагогик маданият, 
иқтисодий маданият, 
илмий фаолият маданияти, 
ҳуқуқий 
маданият, олий ўқув юртини бошқариш тажрибаси, тадбиркорлик 
тажрибаси.
2. Ташкилотчшшк 
фазилатлари, 
яъни 
одамлар 
билан 
муносабатлар: лидерлик, киришимлилик, ходимларнинг баҳам- 
жиҳат меҳнат фаолиятини ташкил эта олиш, шахсий иу фуз.
3. Ишчанлик, ишга муносабат: стратегик фикрлай олиш, 
омшпсорлик, шахсий утшқокдик.
4. Ахлоқий фазилатлар: ходимлар қобилияти ва хулқ-атворига 
баҳо беришда адолатлилик, беғаразлик ва хайрихохдик. Раҳбар 
ахлоқий фазилатларининг икки гуруҳини ажратиш мумкин: 
маънавий фазилатлар ва хулқ-атвор маданияти. 
Маънавий 
фазилатлар - ҳалоллик, виждонлилик, камтарлик, ўз қадр- 
қимматини 
билиш. 
Хулқ-атвор 
маданияти 
раҳбарнинг 
хушмуомалалиги, сабр-тоқатлилиги, ғамхўрлиги, меҳрибонлиги, 
орасталигини назарда тутади.
5. Сиёсий маданият. Унинг мезони - бутун жамият, қўл 
остидаги жамоа ва айрим ходим манфаатларига эътибор, 
шунингдек сиёсий вазиятни билиш, мунозара олиб бора олиш, ҳар 
хил нуқтаи назарларга сабр-тоқатлилик.
69

---

6. 
Иш қобилияти -  раҳбар давомли, оғир ижодий ишни 
бажаришга қодирлиги. Иш қобилиятига бир томондан соғлиқ, ёш, 
нерв системаси каби физиологик омиллар таъсир кўрсатади. 
Бошқа 
томондан, 
руҳий-иродавий 
мажмуа: 
меҳнаткашлик,
тиришқоқлик, оилавий фаровонлик, оптимизм ҳам муҳимдир.
Раҳбарнинг шахсий фазилатлари ҳақида гапирганда, муҳим 
жиҳат - одамларга раҳбарлик қилиш ҳуқуқига эътибор бериш 
лозим. Бунда одамларга раҳбарлик қилиш касбий ва маънавий 
ҳукуқи ҳақида гапириш ўринли бўлади. Касбий ҳуқуқ энг аввало 
билимдонлик, ташкилотчилик қобилиятлари билан, маънавий 
ҳукуқ эса - раҳбарнинг ахлоқий фазилатлари ва сиёсий маданияти 
билан таъминланади.