Ц и Суо- л с ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

8-расм. Темпераментни касб танлашга таъсири
Инсон характери - бу унинг атроф муҳитга ва ўз ўзига бўлган 
муносабатлари мажмуасидир. Характер қуйидаги объектларга 
бўлган муносабатларда ифодаланади:
• меҳнатга муносабат шахснинг меҳнаткашлиги, бирон бир 
топшириқни охиригача етказиши ёки ташлаб кетиши, якка
63

---

тартибда ёки жамоавий меҳнат турини танлаши ва шу каби 
сифатлари орқали намоён бўлади.
• одамларга муносабат самимийлик, мулоқотга мойил ёки 
яккаҳол, ўзгалар манфаати ҳақида қайғуриш ёки ўз 
манфаатини ҳар нарсадан устун қўйиш ва х.
• нарсаларга бўлган муносабатда буюмларни тартибли сакдаш 
ёки 
бетартиблик, 
нарсаларни 
асраш 
ёки 
аямаслик, 
нарсаларнинг қаердалигини хотирада сакдаш ва б.
• Ўз ўзига муносабат ғурур, обру сакдай олиш, ўзига 
талабчанлик, ўзини назорат этишнинг кучлилиги ва ҳ.к. 
Темпераментдан фаркди равишда инсон характери ҳаёт
давомида ва тарбия таъсирида шаклланади. Темперамент инсон 
фаолиятининг миқцорий ифодаси бўлса, характер унинг сифат 
кўрсаткичидир. Одам бирон бир фаолиятни тез ёки секин 
бажариши мумкин бу унинг айни темпераментга мансублиги 
белгиси, лекин ушбу фаолиятни бажаришга қанчалик виждонан 
муносабатда бўлиш бу характер ифодасидир.
Инсоннинг ташкилот миқесида меҳнатга муносабати бўйича 
ҳам таснифлаш ўринлидир. Одатда бундай ёндошувда куйидаги 
тоифа ходимларни фарқлай олишимиз мумкин: профессионал ва 
ижрочилар.
1. 
Профессионал, 
яъни ўз касбининг моҳир устаси 
бажарадиган 
меҳнати 
мазмунига 
эътибор 
беради, 
қийин 
вазифаларни яхши кўради, янги ва касбга оид маълумотларни 
олишга интилади, мустақил тарзда ҳаракат қилишни маъкул 
кўради, ўзгаларни бошқаришни ҳам бўйсунишни ҳам хоҳламайди. 
Унинг учун асосий мотивация вазифани танлашдаги эркинлик, 
мустақиллик ва назоратнинг йўқлигидир.
2. Ижрочи жамоада шижоат билан фаол ишлайди. Ишга ўз 
вақтида келиб, вақтида кетишни яхши кўради Иш жойида 
маъсулиятни ва вазифани аниқ тақсимлаш тарафдори, ўзи нима 
бажариши кераклигини аниқ билишни хохдайди, маъсулият ва 
етакчшшкдан ўзини олиб қочади. Бундай тоифага мансуб 
ходимлар учун асосий мотивация раҳбарият томонидан уларнинг 
хулқи ва фаолияти натижасини ижобий баҳолаш, жамоа олдида
64

---

рағбатлантириш, ташкилот вакиллигини ифодаловчи вазифаларга 
жалб этиш.
Ташкилот миқёсида ходимларни классификациялашга оид 
яна бир ёндошув машхур психолог К.Юнг томонидан яратилган 
психотиплар қаққдаги таълимот бўлиб, бунга мувофиқ инсон 
характерининг айрим хислатлари туғма асосга эга. Масалан, 
улардан бири инсон ўзига куч кувват олишга қаерга йўналганлиги 
билан боғлиқ ҳолатдир. Кимдир шу қувватни ташқи муҳитдан 
олса, кимдир ўз ички дунёсига мурожаат этади. Ташқи муҳитга 
йўналган инсонлар экстраверт деб аталади, эътибори ўз ички 
дунёсига қаратилган шахсга эса интроверт ибораси қўлланади.