Byudjet jarayoni va uni tashkil etish Reja

byudjet jarayoni hukumatlar tomonidan tuziladigan va tasdiqlaydigan jarayonga ishora qiladi a byudjet, bu quyidagicha:

• 
  Moliyaviy xizmat departamenti bo'lim byudjet smetasini tuzishda bo'lim boshlig'iga yordam berish uchun ish jadvallarini tayyorlaydi
  
• 
  Ma'mur menejerlar yig'ilishini chaqiradi va ular kelgusi yil rejalashtirilgan faoliyat darajasi rejalarini taqdim etadilar va muhokama qiladilar.
  
• 
  Menejerlar moliyaviy xizmatlar bilan ishlashlari yoki kelgusi yil bo'limlar uchun smeta tayyorlash uchun yolg'iz ishlashlari mumkin.
  
• 
  Tugallangan byudjetlar menejerlar tomonidan ko'rib chiqilishi va tasdiqlanishi uchun Ijrochi xodimlariga taqdim etiladi.
  
• 
  Byudjet so'rovini asoslash yozma ravishda talab qilinishi mumkin. Ko'p hollarda menejer o'z ma'muriy xodimlari bilan byudjet talablari to'g'risida suhbatlashadi. Jarayonning ushbu bosqichi natijasida byudjetni taqdim etish uchun tuzatishlar talab qilinishi mumkin.
  

Byudjet - bu tashkilotning har bir funktsiyalari uchun xarajatlar darajasini belgilash. Bu firmaning belgilangan maqsadlariga erishish uchun foydalaniladigan mavjud kapitalni baholash va taqsimlashdir.
Budjet (qadimiy Fransuzcha „baguete“-karmon, sumka) — bu davlat va mahalliy oʻz-oʻzini boshqarish vazifalari va funksiyalarini moliyaviy taʼminlash uchun moʻljallangan pul mablagʻlari jamgʻarmalarini toʻplash va sarflash shaklidir. Byudjet defitsiti daromadlarni oshib ketganda va mamlakatning moliyaviy sog'lig'ini ko'rsatganda paydo bo'ladi . Hukumat odatda byudjet tanqisligi so'zlarini tadbirkorlik yoki jismoniy shaxslarga emas, balki xarajatlarni nazarda tutadi. Hisoblangan defitsitlar davlat qarzini shakllantiradi. Byudjet defitsitining asosiy xavf-xatarlaridan biri inflyatsiya bo'lib , u narx darajasining doimiy o'sishi hisoblanadi. Qo'shma Shtatlarda byudjet taqchilligi Federal Rezervning inflyatsiya darajasini pasaytiradigan iqtisodiyotga ko'proq pul tushirishiga olib kelishi mumkin. Natijada, iqtisodiy faoliyatning kamida olti oy davom etadigan pasayishini anglatadigan turg'unlik yuz beradi. Byudjet tanqisligining davom etishi inflyatsiyaga uchragan pul-kredit siyosatiga olib kelishi mumkin
Davlat budjetining mohiyati

1. 
   davlat budjeti — davlat pul mablagʻlarining (shu jumladan davlat maqsadli jamgʻarmalari mablagʻlarining) markazlashtirilgan jamgʻarmasi boʻlib, unda daromadlar manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek moliya yili mobaynida aniq maqsadlar uchun ajratiladigan mablagʻlar sarfi yoʻnalishlari va miqdori nazarda tutiladi;
   
2. 
   budjet iqtisodiy kategoriya sifatida oʻzining tegishli moddiy ifodasiga ega boʻladi.
   

Budjet munosabatlari davlatning markazlashtirilgan pul mablagʻlari jamgʻarmasida moddiylashadi. Bu jamgʻarma taqsim qilinishi sababli uning shakllanishi va sarflanishi qiymat xarakati orqali ifoda etiladi. Bu jarayon davlat tomonidan yigʻiladigan va sarflanadigan pul resurslari oqimlari kurinishiga ega boʻladi.
Oʻz iqtisodiy mohiyatiga koʻra davlat budjeti — bu iqtisodiyot, ijtimoiy-madaniy tadbirlar, mudofaa va davlat boshqaruvi extiyojlarini moliyalashga moʻljallangan budjet jamgʻarmasini shakllantirish hamda, undan foydalanish masalalarida milliy daromadni qisman milliy boylikni ham qayta taqsimlash borasida davlat bilan yuridik va jismoniy shaxslar oʻrtasida yuzaga keladigan pul munosabatlaridir.
Byudjet (ing . budget — hamyon, mablagʻ) — belgilangan muddat (yil, kvartal) uchun ishlab chiqilgan, meʼyorlashtirilgan hamda qonuniy ravishda tasdiqlangan daromadlar va harajatlar yigʻindisi. B. davlat darajasida (qarang Davlat byudjeti), shuningdek viloyat, tuman (mahalliy hokimiyat), xoʻjalik subʼyektlari, oila yoki shaxs darajasida tuzilishi mumkin. B.ni tuzish va belgilangan tartibda tasdiqlash oʻz navbatida uning amal qilishi hamda bajarilishi ustidan nazorat yuritishni talab qiladi. B.da harajatlarning daromadlardan ortib ketishi B. taqchilligi muammosini keltirib chiqaradi (qarang Byudjet taqchilligi), shu bois doimiy ravishda ularning muvofiqligi taʼminlab boriladi. Oʻzbekiston Respublikasining B. tizimi tuzilishi va uni boshqarish asoslari, davlat byudjetini tuzish, koʻrib chiqish, qabul qilish, ijro etish tartibi va boshqa masalalar OʻzRning "Byudjet tizimi toʻgʻrisida" qonuni (2000-yil 14 dek.) bilan tartibga solinadi.

“Budjet jarayoni takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalari kiritish to‘g‘risida”gi qonun prezident tomonidan imzolandi.

Adliya vazirligi xabariga ko‘ra, qonun bilan 4ta qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi.
Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksga kiritilgan o‘zgartirishga ko‘ra, budjet jarayonining ochiqligini ta'minlash tartibini buzganlik uchun javobgarlik belgilandi. Mazkur tartib 2021 yil 1 apreldan kuchga kiradi.
Budjet kodeksi Soliq kodeksi hamda amaldagi boshqa qonun hujjatlariga muvofiqlashtirildi.
Budjet kodeksiga tartibga soluvchi budjetlararo transfertlarga oid norma kiritildi. Unga ko‘ra, tartibga soluvchi budjetlararo transfertlar qaytarmaslik sharti bilan hududiy budjetlar, davlat maqsadli jamg‘armalari budjetlari xarajatlarining tegishli daromadlar prognozidan oshgan qismini qoplash uchun beriladi.
Budjet jarayonining ochiqligini ta'minlash tartibi belgilandi. Budjet mablag‘lari taqsimlovchilar, davlat maqsadli jamg‘armalari, Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi har chorak yakuni bo‘yicha keyingi oyning 25 sanasiga qadar o‘z saytlarida quyidagi ma'lumotlarni joylashtirishi lozim:

• 
  o‘ziga tegishli budjet tashkilotlari kesimida budjet mablag‘lari taqsimoti;
  
• 
  davriy moliyaviy hisobotlar;
  
• 
  kapital qo‘yilmalar hisobidan amalga oshirilayotgan loyihalar ijrosi.
  

2020 - 2024-yillarda O‘zbekiston Respublikasi davlat moliyasini boshqarish tizimini takomillashtirish strategiyasida belgilangan vazifalarni bajarilishini ta'minlash maqsadida 2 ta qonun va 2 ta kodeksga ya'ni, “Mahalliy davlat hokimiyati to‘g‘risida”gi va “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi Qonunlar, Byudjet va Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodekslarga tegishli o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi.
Jumladan,
1) “Ma'muriy javobgarlik” Kodeksiga davlat maqsadli jamg‘armalari budjetlarining ijrosi to‘g‘risidagi hisobotni taqdim etish tartibini buzganligi, vazirlik va idoralar tomonidan o‘zlarining rasmiy veb-saytlarida davriy moliyaviy hisobotlarini joylashtirish tartibini buzganligi uchun mansabdor shaxslarga jarima solinishi bo‘yicha qo‘shimchalar kiritildi.
2) “Mahalliy davlat hokimiyati to‘g‘risida”gi Qonunida Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashiga mahalliy budjetlari daromadlarining prognozini ma'qullash, mahalliy budjetlariga o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risida qarorlar qabul qilish, hududiy budjet mablag‘larini taqsimlovchilarning budjet mablag‘laridan samarali foydalanilishi hamda erishilgan natijalar to‘g‘risidagi hisobotlarini eshitish, mahalliy budjetlariga ajratiladigan tartibga soluvchi budjetlararo transfertlarning cheklangan miqdorlarini ko‘rib chiqish va tasdiqlash vakolatlari berildi.
3) Xalqaro Valyuta Jamg‘armasining tavsiyalari asosida budjet taqvimini xalqaro standartlarga muvofiqlashtirish maqsadida Budjet kodeksiga o‘rta muddatli davr uchun fiskal strategiyani ishlab chiqish hamda uni tasdiqlanishi bo‘yicha qo‘shimchalar kiritildi. 
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining konsolidasiyalashgan budjetini tuzishda mablag‘ qamrovlarini oshirish hamda Davlat budjetining shaffofligini ta'minlash maqsadida budjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg‘armalari Konsolidasiyalashgan budjeti tarkibiga kiritilishi, mahalliy budjetlarning ijrosi davomida yuzaga kelgan kassa uzilishini qoplash uchun rejali kassa uzilishini qoplash uchun yuqori turuvchi byudjetdan quyi budjetga ssuda ajratish tizimi qayta ko‘rib chiqildi.
4) “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi qonuniga budjet mablag‘lari oluvchilar (budjet tizimi budjetlaridan olingan mablag‘lar bo‘yicha) hamda davlat maqsadli jamg‘armalarning moliyaviy hisoboti budjet to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq tuzilishi va taqdim etilishi