Byudjet hisobi va nazorati

4. Moliya organlari faoliyatining dasturiy ta’minoti

O'zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2013  yil 27  iyundagi №PQ1989  sonli “O'zbekiston Respublikasi Milliy axborotkommunikatsiya tizimini yanada rivojlantirish choratadbirlari  to’g’risida”gi  qarori  ijrosini  ta’minlash  bo’yicha,O'zbekiston  Respublikasi  Milliy 

axborotkommunikatsiya  tizimini  majmuaviy  rivojlantirish  Respublika  muvofiqlashtirish komissiyasining bayonnomasi asosida 2013 2020 yillarga mo’ljallangan “Byudjet” axborot tizimi  majmui  loyihasini  tuzish  va  integrasiyalashuvini  amalga  oshirish  bo’yicha  

tegishli  muddatlar belgilangan.  Yuqorida  zikr  etilgan  qarorni  amalga  oshirish  doirasida,  hamda  O'zbekiston  Respublikasi Prezidentining 2007 yil 28 fevraldagi №PQ594 sonli “Davlat byudjetining g'azna ijrosi tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi qaroriva 2007 yil 1 noyabrdagi PQ-721 sonli 

“Osiyo  taraqqiyot  banki  ishtirokida  “Davlat  moliyasini  boshqarishni  isloh  

qilish”  loyihasini amalga  oshirish  chora tadbirlari  to'g'risida”gi  qarorlariga  asosan,  Moliya  vazirligida  zamonaviy 

telekommunikatsiya  va  server  uskunalari  negizida  axborot kommunikatsiya  infrastrukturasi tuzildi.  Asosiy  va  zaxira  ma'lumotlar  markazlari  (ma'lumotlar  markazlari)    o’rnatildi  va  ishga tushirildi.  Byudjet  tashkilotlar va  Moliya  Vazirligi  faoliyatini  ta’minlovchi  o’zaro integrasiyalashgan  qator 

 axborot  tizimlari  faoliyati  yo’lga  qo’yilgan:  «Byudjet»  ATM,  shu jumladan  

byudjet  tashkilotlari  hisobchilari  faoliyatini  qamrab  oluvchi 

 «UzASBO»  dasturiy majmuasi,  davlat  byudjetining  g’azna  ijrosini  ta’minlash  bo’yicha  «G’aznachilik»  dasturiy majmuasi va boshqalar shular jumlasidan. 

Hozirgi vaqtda «Byudjet» ATMda Moliya Vazirligining barcha bo’linmalari

 (qariyb 4500 foydalanuvchi), shuningdek 186000 dan ko’p shaxsiy hisob

 raqamlariga  ega   25000 dan ziyod byudjet tashkilotlari ro’yhatdan o’tgan. 
O'zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  2013  yil  14  fevraldagi  №41  sonli “O’zbekiston  Respublikasi  Moliya  Vazirligining  Yagona 

 integratsiyalashgan  axborot  tizimini yanada  yangilash  va  rivojlantirish  chora-tadbirlari  to’g’risida”gi  qarori  ijrosini  ta’minlash bo’yicha,  O’zbekiston  

Respublikasi  Moliya  Vazirligining  “O’zbekiston  Respublikasi  Moliya 
Vazirligi  yagona  integratsiyalashgan  axborot  tizimi”  uchun  “Davlat  moliyasini boshqarishning axborot  tizimi”(«DMBAT»)  dasturiy  ta’minoti  va  server  

jihozlarini  o’rnatilgan  tartibda  tender savdolarida qatnashib xarid qilish bo’yicha DMBAT dasturiy ta’minoti ishlab chiqaruvchisi bilan 

shartnoma  tuzilgan.  Ushbu  dasturiy  ta’minotning  tuzilishi  va  ommaviy  tarzda  ishga  qo’yilishi 2017 yildan rejalashtirilgan. Kelgusida «DMBAT» DTI «Byudjet» ATMning yangi yadrosi bo’lib xizmat qilishi ko’zda tutilmoqda. «DMBAT» 

DTning maqsadi davlat sektori samaradorligining oshishi  barobarida  samarali  makroiqtisodiy  siyosat  va  soliq-byudjet  operasiyalarini  qo’llab quvvatlash, davlat boshqaruv organlari faoliyati oshkoraligi va ma’suliyatini 

kuchaytirish hamda xarajatlarning nazorati va monitoringini takomillashtirishdan iborat. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi O‘quv markazi tomonidan “Byudjet tashkilotlarining  avtomatlashtirilgan  tizimi    “UzASBO”  dasturiy  majmuasining  o‘quv-simulyatsiya dasturi” yaratildi. 
2015  yilning  24  noyabrida  O‘zbekiston  Respublikasi  Intelektual  mulk  agentligidan  – elektron  hisoblash  mashinalari  uchun  yaratilgan  “UzASBO  –  o‘quv-simulyatsiya  dasturiy majmuasi”ni  rasmiy  ro‘yxatdan  o‘tkazilganligi  to‘g‘risidagi  DGU  03331-sonli  guvohnoma topshirildi. Mazkur  “UzASBO”  –  o‘quv simulyatsiya  dasturiy  majmuasini  ishlab  chiqishdan  ko‘zlangan asosiy  maqsad, buxgalteriya  hisobini  o‘zlashtirish  xohish-istagini  bildirgan  o‘quvchilar  uchun 
nazariy bilim bilan amaliy ko‘nikmalarni o‘zida mujassam etuvchi axborot dasturinni yaratishdan iborat edi.  
Belgilangan  maqsadlarning  amaliy  ifodasi    ishlab  chiqilgan  simulyatsiya  dasturining modullarida,  ya’ni  byudjet  tashkilotlarining  buxgalteriya  hisobini  yurituvchi  xodim  tomonidan birlamchi  hujjatlarni  kiritish,  turli  hisobotlarni  ko‘rish  va  tuzish  bilan  bog‘liq  moliyaviy operatsiyalarni elektron dastur modullarida sinab ko‘rish imkoniyatlarining mavjudligidir.  O‘z o‘rnida, dastur doirasida o‘quv simulyatsiya dasturining o‘quv qo‘llanmasi ham ishlab chiqilib,  hozirgi  kunda  amalga  oshirilgan  va  barcha  byudjet  tashkilotlarida  foydalanib kelinmoqda.  
 Davlat byudjeti ijrosi bo’yicha byudjet hisobini tashkil etishning horij  tajribasi 
Buyuk Britaniya davlatini  g'aznachilik faoliyatini  to'rt tarmoqqa  ajratsa bo'ladi:  
davlat xarajatlari; moliya; iqtisodiyot (halq ho’jaligi); davlat  va fuqarolik xizmati. 
Davlat  xarajatlari.  Buyuk  Britaniya  byudjet  ijrosida  g'aznachiligini    an'anaviy  vazifasi davlat pul mablag'larini, hukumat idoralari va xizmatlar ya'ni, xarajatlarni nazorat qilishdan iborat. G'aznachilik nafaqat hukumat xarajatlari uchun, balki (asosan davlat) davlat korporatsiyalari va mahalliy hokimiyat organlari, shu jumladan, butun davlat sektori uchun  javobgar bo'ladi. 
Moliya.G'aznachilik  faoliyatining  moliyaviy  tomoni  .  va  moliyaviy  bitimlar,

  bozorlar  va institutlar  (birgalikda  daromadi  va  daromad  bo'limi  bilan)  hukumatning  byudjet    siyosatiga  taalluqlidir.G'aznachilik  faoliyati  mablag’larni  ta’minlanishini      (pul  ta'minoti),  foiz  stavkalari, valyuta kurslari, davlat qarzini boshqarishnio'z ichiga oladi.  Iqtisodiyot. Iqtisodiy sektor (iqtisodiyot) 

qisqa va o'rta muddatli prognozlash va tahlil bilan shug'ullanadi.  Bu  faoliyat

  yaqindan  G'aznachilik  faoliyatining  boshqa  barcha  jihatlari  bilan 

bog'liq.  Davlat  fuqarolik  xizmati.  Bunda  g'aznachilikni  jamoat  ishlari  boshqarmasi  tomonidan mehnat  resurslari, ish haqi  va pensiya to'lovlarini sohasi uchun javobgar bo'ladi. Hukumat jadvaliga amal qilishda   har yili g'aznachilik uchun tayinlangan markaziy vazifa  bu byudjetdir. Byudjetini tuzish

 vaqtida barcha  ijtimoiy xarajatlar va asosiy masalalar hal qilinadi so’ngra chop etiladi.  G'aznachilik butun yil uchun iqtisodiy prognozni  hisoblaydi. Bahor, yoz va

 kuzda uch to'liq prognoz  hisobotlarni  yakunlanadi.  G'aznachilik  yil  uchun  ikki  prognozlarni  e'lon  qilishi  lozim; bittasi byudjet bilan birga chop etilgan va boshqasi kuz hisobotning asosini tashkil etadi. 
Davlat g'aznachiligini asosiy  vazifalari quyidagilar hisoblanadi: 
-qayta ishlash,  Davlat byudjetini tuzish va ijrosi; 
- qayta ishlash  va moliyaviy siyosatini amalga oshirish; 
- ichki soliqlar, bojxona va aktsiz soliqlarini ustidan nazorat qilish; 

- moliyaviy va iqtisodiy prognozlash; 

- davlat xarajatlarini rejalashtirish va  nazorat qilish, byudjet balansini  qo'llab-quvvatlash, byudjetini o'z vaqtida va samarali muvofiqlashtirish, moliyaviy va 

byudjet hisobotlarni tuzish va jamoat harajatlarini deklaraziyasini, kuzgi hisobotni  parlament tekshiruviga taqdim eish: 

- Angliya banki tomonidan amalga oshirilayotgan pul kredit siyosatini ishlab chiqish; 
- Monitoring va pul-kredit tizimi tendentsiyalarini tahlil qilish; 

Buyuk Britaniya davlat g'aznachiligi bir yilda uch marta iqtisodiyot (talab, ishlab chiqarish, daromad, xarajatlar, iste'mol, investitsiya, import, eksport, inflyatsiya,

 ishhaqi, ish, ishsizlik, foiz stavkalari,  savdobalansi,  va  boshqalar),  asosiy  yo'nalishlarini  sharhini  olib  boradi  va  18  oy ko’rsatkichlarini prognoz qiladi. 
Bu prognozlar(rejalar)asosida, valyuta operatsiyalari, valyuta kurslari, foiz

 stavkalari, ha bir yilning birinchi uch oyida ko'rib va bahorda yillik byudjet bilan muvofiqlashtirib boriladi.. O'rta muddatli prognozlash natijasida 3-4 yil uchun rejalar ishlab chiqiladi. 

Xulosa

Men ushbu amaliyot davomida O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazrligi qoshidagi Yunusobod tumani moliya bo`limining tashkiliy tuzilmaviy faoliyati, davlat budjetining kassa ijrosi davlat budjeti mablag‘larining tushumi va sarfi ustidan nazoratni amalga oshirishi, huquqiy-me`yoriy hujjatar haqida qisqacha tanishdim. Davlat byudjetining kassa ijrosi, jumladan tushadigan daromadlarni turli darajadagi byudjetlar o‘rtasida taqsimlash, byudjet tashkilotlari va byudjet mablag‘lari oluvchilarning xarajatlar smetalari ijrosi va davlat byudjeti ijrosi to‘g‘risida hisobotni tuzish, tegishli byudjetlar daromadlari va xarajatlari o‘rtasidagi kassa uzilishlarining oldini olishni ta'minlaydigan, davlat byudjeti Yagona g‘azna hisobvarag‘idagi mablag‘larni boshqarish, byudjet tashkilotlarining va byudjet mablag‘lari oluvchilarning tovarlarni yetkazib beruvchilar bilan byudjet tizimi byudjetlari mablag‘lari hisobiga tuzilgan shartnomalarini xarajatlar smetalarida ko‘rsatilgan summalar doirasida hamda belgilangan maqsadlarga muvofiq tuzilganligi ustidan monitoring qilish asosida majburiy ro‘yxatdan o‘tkazish,davlat haridlari bo‘yicha axborot bazasini yaratish va doimiy ravishda takomillashtirish bo‘yicha takliflar berib borish , xarajatlar smetalarida va ro‘yxatdan o‘tkazilgan shartnomalarda nazarda tutilgan summalar doirasida byudjet tashkilotlari va byudjet mablag‘lari oluvchilar nomidan hamda ularning topshirig‘i bo‘yicha tovarlarni yetkazib beruvchilarning hisobvaraqlariga to‘lovlarni bevosita amalga oshirish orqali to‘lov intizomiga rioya etilishini ta'minlash; davlat byudjeti g‘azna ijrosining buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritish, Davlat byudjeti ijrosi haqida axborotlarni to‘plash, qayta ishlash va tahlil qilish, shuningdek O‘zbekiston Respublikasining davlat ichki va tashqi qarzlariga xizmat ko‘rsatish, O‘zbekiston Respublikasi kafolatlarini ijro etish haqida tushunchalarga ega bo`ldim.

Tanishuv amaliyot davrida quyidagilarni amalga oshirdim va mazkur hisobotni tayyorladim:

• 
  Moliya bo`limi va undagi budjet tashkilotlari va uning hududiy bo’limlarining tashkiliy tuzilishi bilan tanishdim:
  
• 
  Byudjet tashkilotlari va uning hududiy bo’limlarining vazifalari, huquq va majburiyatlari bilan tanishdim;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasining g’aznachiligi tizimining qonunchiligi, huquqiy-me’yoriy asoslari va “Shayxontohur tumani hokimligining Moliya bo’limi to’g’risida”gi Nizom bilan tanishdim;
  
• 
  Shuningdek, ish davomida o`z ishiga mas`ilyatli bo`lish, atrofdagilar bilan to`g`ri muloqotni olib borish va o`zaro ahil jamoa bo`lishni o`rgandim.