Buyuruvchining farmoni va taqiqiga e’tirozsiz bo’ysunish hamda uni buyurilganidek bajarish

Molikiy mazhabi

Bu mazhab Arabiston yarimorolida rivoj topib, dastlab Hijoz yoki Madina mazhabi sifatida nomlangan va uning aqida ko’pchilik Umar ibn Xattob, Abdulloh ibn Umar, Zayd ibn Sobit, Payg’ambarimiz (s.a.v) amakilari Abbos va umr yo’ldoshlari Oysha faoliyatlari bilan bog’lanadi. Mashhur namoyondalar orasida Ja’far as-Sodiq(vafot 765 y) ham bo’lib, keyinchalik u shialikning mazhabiga nom bergan. Molik ibn Anas Al-Asbaxiy 713-yili Madinada kamon o’qlari yasovchi oilasida tavallud topib, o’zi ipak matolari savdosi bilan shug’ullangan, bolaligidan qarindoshlari qo’lida islomiy ilmlarni o’rgangan. Shu yerda 795- yili vafot etgan. Shu tufayli u Madina ahlining ramziga aylangan. Madina imomi sifatida tan olingan Molik hech siyosiy oqimlarga aralashmagan va biron siyosiy mansabni egallashga rozi bo’lmagan. Bahsar va ilmiy munozaralarda qatnashmagan, chunki “Ilm xo’rozlar va qo’chqorlar orasidagi urush emas” deb hisoblangan. Payg’ambar, sahobalar va tobeinlarning fiqhga oid qarashlari, qarorlari va qavllari o’zining “Al-Muvatta” kitobida jamlangan. Aytishlaricha, bu asar bir nechta matnlarda tarqalgan ekan, biroq bizlargacha ikki variant: “Hanafiy ash-Shayboniy” va Yahyo al-Laysiy (vafot 848 y) asarlari hamda ularga yozilgan izohlar yetib kelgan hamda tunislik Ali ibn Ziyod (800 y) talqinidagi nusxaning qismlari saqlanib qolgan. Huquqshunoslik sohasida molikiylik mazhabi o’z yo’nalishiga ko’ra, alalxusus, ayolning jamiyatdagi o’rniga munosabatiga ko’ra, hanbaliy mazhabiga yaqin turadi. Shuningdek, molikiylik mazhabiga ota yoki otaning otasiga o’z bokira qiz yoki nevarasini, uning roziligisiz, ayrim hollarda esa uning xohishiga qarshi ravishda ham erga berish huquqi berilgan edi. Hanafiylik mazhabi bunday holatga bermaydi. Molikiy mazhabining vatani Madina bo’lgani uchun uning Hijozda tarqalishi tabiiy edi. Har yili haj mavsumida Shimoliy Afrika va Andalusiya olimlari Madina ulamolari bilan aloqa qilgani tufayli bu mazhab u yerlarga ham yoyilib, Andalusiyada zohiriy mazhabini siqib chiqardi. Molikiy mazhabi hozirgi kunlarda ham Marokash, Jazoir, Tunis, Liviyada yetakchi mazhab sifatida saqlanib kelmoqda. Shuningdekm u yuqori Misr va Sudan hamda Baxrayn, BAA va Quvaytga o’z nufuzini yoydi. Boshqa qator mamlakatlarda ham muayyan miqdorda molikiy mazhabining izdoshlari mavjud.