Буюклар муҳаббати

 
БАХТИҚАРО ФРИДАНИНГ ОСУДА ДАМЛАРИ 
 
Мексикадан ташқарида Фрида Калони ўтган асрнинг 80-йиллари 
ўрталаригача ҳеч ким билмасди, танимасди ҳам. Ҳозирги кунда эса у – 
жаҳондаги энг оммабоп мусаввирлардан бири саналади. Унинг асарлари йирик 
кимошди савдоларида ҳамиша юксак мувафаққият қозониб келади. Фрида ва 
унинг эри Диего Ривера ҳақида инглиз ҳамда испан тилларида жуда кўп 
китоблар чоп этилган. 2003 йили америкалик кинематографчилар Фрида Кало
ҳақида фильмни суратга олишди. Мексикалик рассомнинг ҳаёти кенг миқёсда
ва ёрқин бўёқларда яратилди. Ундаги бош ролни Салма Хайек ижро этди. 
Фрида 1907 йили 6 июлда Мехикода немис яҳудийси Вильгелм Кало ва 
илдизи ҳиндуларга бориб тақаладиган испан қизи Матилда Калдерон Гонзалес 
оиласида туғилган. Фриданинг отаси тутқаноқ касалига мубтало бўлганди.
Фрида болалигидан отасининг телбалиги ва ўзининг ҳам руҳиятидан қўрқарди. 
Онаси билан маънавий яқинлиги ҳеч қачон бўлмаган. Фрида 6 ёшида
полимелит билан оғриб қолади. Унинг чап оёғи қурийди ва шу туфайли бир 
умрга оқсоқ бўлиб қолади. Қўшни болалар уни “чўлоқ оёқ” деб масхара
қилишар, шу боис Фрида умрининг охиригача онасидан хафалигича 
қолаверди. Болага ғамхўрлик қилиб, уни парвариш қилишни хизматкор аёлга
топшириб қўйганлиги ва натижада оғир дарднинг ўз вақтида олдини олиб, 
бартараф эта олмагани учун у онасини сира кечиролмасди.
Фриданинг орзуси, шифокор бўлиш эканлигига ажабланмаса ҳам бўлади. 
Ўзининг аянчли тақдири бошқаларда юз бермаслигини чин дилдан истар, 
одамларнинг тана ва қалбини даволашни орзу қиларди. Бутун вужуди билан у 
58

---

ёшлик дамларини Фрейдни ўрганишга бағишлади ва мексика аёллари ичида 
психоанализ курсини тугатган биринчи аёл бўлди. 
Бироқ аччиқ қисмат уни гўё, қадам-бақадам таъқиб этаётгандек эди. 1925 
йилнинг сентябрь ойи Фрида Калонинг ҳаётини бир умрга ўзгартириб юборди.
Ҳеч нарсадан шубҳа қилмай ўз дўсти Алехандро Гомес Ариас билан автобусда 
кетишаётган эди. Пешонага ёзилганидан қочиб қутулиб бўлмайди деганларидек, 
улар кетаётган автобусга трамвай келиб урилади. Бахтсиз ҳодиса туфайли бир 
неча одам ҳалок бўлади, қолганлар эса оғир жароҳат олишади. Фридани қонга 
беланиб ётган ҳолда топишди. Металл найза чап сонига санчилиб, қорни орқали 
ёриб чиқади ва қизни бир умрга бола кўриш бахтидан бенасиб қилади. 
Ҳамма ёғи гипсли корсет билан боғлаб ташланган Фрида, ўз алами ва 
чанқоғини фақат чизган расмларидагина изҳор қила оларди. Оғир молиявий 
вазиятга тушиб қолган ота-онаси, қанчалар қийин бўлмасин, мумкин қадар 
фарзандлари кўнглини кўтаришга ва унинг янги машғулотини ҳар томонлама 
қўллаб-қувватлашга ҳаракат қилишарди. Шу боис ҳам унинг кровати тепасига 
бемор учун махсус ясаб ўрнатилган молберт олиб беришди. Фрида ўзига ўзи
модел бўлиб хизмат қилиши учун кроватига кўзгу ҳам ўрнатиб беришади.
Узоқ давом этган азоб-уқубатли терапиядан сўнг Фрида яна оёққа туриб 
олади. У артистлар оламида катта обрўга эга бўлган, ўз даврининг таниқли 
рассоми Диего Риверага мурожаат қилиб, унинг профессионал маслаҳатини 
олишга қарор қилади. Фрида билан танишган Диего, унинг ишларини маънодор, 
таъсирли эканлигидангина эмас, балки бу қизнинг гўзаллиги, жасорати ва 
самимийлигидан ҳам ниҳоятда лол қолади.
Мана шу биргина учрашув, уларнинг бундан кейинги бутун ҳаётларини 
белгилаб беришини ҳали билишмас эди. Фрида у ҳақида бундай деганди: - 
Ҳаётимда икки бор тўқнашганман. Бири – ўша транспорт фалокати туфайли юз 
берган бахтсиз ҳодиса бўлса, иккинчиси – Диего эди. 
59

---

Фрида ва Диего Мексиканинг Койоакане шаҳрида 1929 йили август ойида 
турмуш қуришади. Фриданинг онаси бу никоҳга қарши эди. Уларнинг никоҳини 
у “Фил билан чумолининг иттифоқига” қиёслаганди. Бунда она уларнинг
ёшлари ўртасидаги фарқни назарда тутганди. Диего Фридадан 21 ёш катта эди.
Бундан ташқари, Диегонинг турмуш тарзи қандай кечишини яхши биларди ва 
ён-атрофларидаги одамларга ҳамиша ҳушёрлик билан муносабатда бўларди. 
Фриданинг асл мусаввирлик иқтидорининг кенг қулоч ёйишида собирлик 
муҳити хайрли роль ўйнади. Бу икки ёшнинг никоҳига улар атрофидаги 
одамлар шубҳа билан қарашган. Шундай ёрқин шахслар бир-бирига узоқ 
муддат тоқат қилиб туролмайди, деган фикрлар ҳам бўлган. Бироқ Фрида ва
Диего улар бир-бирлари учун яралганликларини чуқур ҳис қилишар, бунга 
ишончлари тўла комил эди.
Диегонинг биринчи хотини – Люпе Марин улар оиласининг энг яқин дўсти 
бўлиб қолди. Аввал бир-бирларига рашк қилишади. Кейин ушбу 
келишмовчиликлар барҳам топгач, Люпе ва Фрида чинакам дўст бўлиб 
қолишади.
1930 йили толмас Диегони Америка Қўшма Штатларида ишлашга таклиф 
қилишади. Фрида ҳам эри билан бирга жўнайди. Диего хусусий уйларда ва 
Детройт, Нью-Йорк ва Лос-Анжелесдаги давлат уйларининг деворларини 
безаш, сурат чизиш билан машғул бўлади. Кўп ўтмай истеъдодли бу жуфтлик
Америкадаги артистлар доирасининг диққат марказида бўлиб қолади. 
Тинимсиз мулоқотлар, базм кечалари, мухлислар Диегони қувонтирса, 
Фридани обдон толиқтиришга улгурганди. Ўша сафар кезида у ҳомиладорлигини 
сезиб қолганди. У қадрдон юрти ва ўз уйини жуда соғинган, бироқ бир ўзи ортга
қайтишни истамасди. Орадан бироз вақт ўтгач, Фриданинг ҳомиласи тушиб 
қолди. Ўз қайғуси, ёлғизлик ва уй соғинчи, илиқликни у ўзининг “Генри Форд 
госпитали”, “Мексика ва Қўшма Штатлар чегарасидаги автопортрет” ва “У ерда 
менинг кўйлагим осиғлиқ” картиналарида акс эттирган.
60

---

Онасининг вафот этганини эшитган Фрида дафн маросимига улгуриш учун 
Мексикага шошилади. Кулфат устига кулфат деганларидек, уйга келса синглиси 
Кристина эри билан ажрашиб савдойи бўлиб қолибди. Худди шу аҳволда уйини
тарк этиш Фрида учун оғир эди. Бу орада Нью-Йоркда Диего ва Нелсон
Рокфеллер ўртасида жанжал чиқиб қолди. Рокфеллер Диегога Рокфеллер
марказини безаш ишларини буюртма қилган. Кейинчалик эса у ердан битта
портретни олиб ташлашни сўраган. Диего буни рад этгач, Рокфеллер уни ишдан 
бўшатган ва Диего чизган суратларни яксон қилиб ташлаган. Диего бундан 
қутуриб кетади. Матбуотчилар катта шов-шув кўтаришади. Натижада бу 
жанжал жанг тусини олади. Фрида эрининг олдига қайтиб, уни ватанига 
қайтишни ёлвориб сўрайди. 
Диего ва Фрида 1933 йилнинг декабрь ойида Мексикага қайтишади. Яқин
дўстлари, рассом Хуан О Горман безак ишларини қилиб берган янги уйга кўчиб
ўтишади. Бу уй конструктив услубда қурилган бўлиб, иккита бинодан иборат
бўлган ва бир-бири ўзаро кўприк билан боғланганди. Мана шу ерда Диего ва
Фрида ўртасида жанжал бошланади. Рокфеллер билан тўқнашувдан кейин 
Диего руҳи тушиб кетган, асабий бир ҳолатда эди ва ҳеч нарса уни бу вазиятдан 
чиқара олмаётган эди. Кўп ўтмай, у Фриданинг синглиси Кристинага ўралашиб 
қолади. Ўзига нисбатан алдов, хиёнатни сезиб қолган Фрида уни ташлаб кетади. 
Сюрреалист Бретон Парижда Фрида учун кўргазма ташкил қилиб беради. 
Унинг асарларидан бири – “Автопортрет”ни ҳатто Лувр учун сотиб олишади.
Шу давргача Лотин Америкасидан чиққан биронта ҳам рассомнинг асарлари бу 
ерда намойиш қилинмаганди.
Парижда Фрида машҳур моделер, сюрреализм мухлиси, Салвадор 
Далининг дугонаси Элза Скяпареллида алоҳида таассурот қолдиради. Элза ёш 
мексикалик рассом қиёфасига шунчалар берилиб кетган эдики, у ўйлаб топган 
“Мадам Ривера” кўйлаги, айнан ўша маҳлиёлик меваси бўлган.
61

---

Унинг саъй-ҳаракатлари билан Фриданинг суратларини барча мода 
журналлари чоп этишади. Париждаги ўзига бино қўйганлик ва собирлик 
оламининг сунъийлиги Фриданинг тезда жонига тегиб, у зерика бошлади. 
Диегосини жуда соғинганди. Европадаги муваффақиятларидан кўнгли тўлган 
Фрида яна у билан бахтли ҳаётини давом эттириш истагида ёнарди. Уйига 
қайтгач, Диего уни биргаликдаги бахтли турмушларини давом эттириш учун 
эмас, балки ажралиш учун кутаётганини сезиб қолди. Никоҳлари бекор 
бўлгач, Диего Калифорнияга кўчиб ўтишни режалаштираётганди. 
Фрида ҳаётида яна оғир кунлар бошланди. Унинг соғлиғи кундан-кунга 
ёмонлашиб борарди. У бутун аламини ичкилик ва гиёҳванд моддалар билан 
енгишга уринарди. Айнан мана шу қийин ва мураккаб пайтлар унинг учун 
ижодий режада энг самарали вақтлар бўлди. Ўша кезлари у ўзининг энг машҳур
асарлари – “Иккита Фрида”, “Яланғоч ҳолда ўрмонда” ва “Уйқу ёки кроват” 
картиналарини чизади. 
Фридада тузалмас касаллик бошланиб, саломатлигига путур етди. Кўп вақт
ўтмай унинг оёқларидаги бармоқларини кесиб ташлашади. Шунингдек, белини 
ҳам операция қилдирди. Уларнинг барчаси муваффақиятли чиқди, деб 
бўлмасди. Жарроҳликдан сўнг унинг соғлиги янада ёмонлашди.
Врачлар Фридани бир пайтлар фалокатдан сўнг гипсли корсетга солиб 
қўйганлари каби, унга яна металл корсет ўрнатишиб, тўшакка михлаб қўйишди. 
Расм чизгиси келган пайтларда, ҳамширалардан ўтқазиб қўйишларини сўрашга 
тўғри келарди. 
Диегонинг ёнига қайтганини кўриб, Фрида чиндан ҳам ниҳоятда ажабланди. 
Муҳаббат билан бирга унинг ҳаётига илиқлик кирди. Фрида саломатлигим ҳам 
тикланиб қолса ажаб эмас, дея фикр қилди. У Диегонинг таклифини рад этмай, 
никоҳга рози бўлди. 1940 йилнинг декабрида улар яна турмуш қуришди.
У ота-онасининг уйига қайтади. Хоналарни барчасини кўк ва мовий 
рангларга бўяб чиқади. Мовий уйни Фрида ҳар турли расмлар, ҳайкаллар, 
62

---

ўсимликлар билан тўлдириб ташлади. Итлар, қушлар ва ҳатто маймунларни ҳам 
уйига олиб келиб, уларни меҳр билан парвариш қила бошлади. 
1953 йили Фриданинг ўнг оёғини кесиб ташлашади. У узоқ вақт касалхонада 
ётди. Диего ҳар доим у билан бирга бўлди. Фрида оғриқни қолдирувчи 
воситалар билан тирик эди. 1954 йилнинг 12 июль тунига ўтар кечаси у Диегони
ёнига чақиртирди-да, унга туғилган куни муносабати билан совға – қадимий 
узук туҳфа этди. Туғилган кун тантаналарига ҳали икки ҳафта бор эди. Ўша 
кунларга етиб боролмаслигини сезган Фрида олдиндан эрини табриклаб 
қўйишга улгурганди. Ўша кеча Фрида оламдан ўтди. У 47 ёшга тўлган эди. 
Жан-Пол Готе коллекциясининг 1998 йил баҳоридаги шиори Фрида Кало 
исми бўлди. Саҳнага худди клонлаштириб қўйилган ва нусхалаштириб 
ташлангандек мағрур қора қоши қаншаридан ўсиб чиққан Фридалар бирин-
кетин чиқиб кела бошлашди. Бу эса рассомнинг ижоди ҳали ҳам ўз халқининг 
қалбида яшаётганлигидан далолат эди.