Буюк Дедактика

XI боб


ЎЗ ВАЗИФАСИНИ ТЎЛА БАЖАРАЁТГАН МАКТАБЛАР ҲАНУЗГАЧА ЙЎҚ ЭДИ


Қандай мактаб ўз вазифасини тўлиқ бажара олади. 1. Менинг мағрурона эшитиладиган бу гапим жуда одобсизлик бўлиб туюлса керак Лекин ишнинг ўзини гувоҳликка чақирайлик майл китобхон хукм чиқарувчи судья бўлсин, мен эса фақат ижро этувчи шахс ролини бажара қолай.
Одамгарчиликни ўргатувчи ҳақиқий устахона бўла оладиган мактабнигина мен ўз вазифасини тулиқ бажара олади деб ҳисоблайман, демак бундай мактабларда барча ҳодисалар ва дунё сирларини тсзроқ билиш учун ўқувчиларнинг онги донолик нури билан ёритилади («Премудрость», VII, 17), уларнинг руҳи ва ҳаракатлари фазилатларнинг умумий гармониясини эгаллаш йўлига солади, қалби эса илоҳий муҳаббат билан тўлиб-тошади. Христиан мактаблари донишмандликни ўргатсин деган кишилар­нинг ҳаммаси шунга астойдил киришишлари лозимки, токи болалар ер юзида у дунёдагидек яшай олсинлар. Бир сўз билан ёритилади («Премудрость», VII, 17), уларнинг руҳи ва ўргатсин.
Мактабларнинг шундай бўлишига зарурлиги, лекин уларнинг шундай эмаслиги исботланади. 2. Лекин қайси мактаб бу вазифани (бажаргани ҳақида гапирмаёқ қўя қолайлик) юқорида айтган даражада мукаммал бажариш максадини ўз олдига қўйган эди? Бизнинг бу интилишларимиз Платон (Афлотун) орзу қилган мукаммал мактаблар (бундай мактаблар ҳеч қаерда йўқ ва бўлишига ишониш ҳам қийин) ҳақидаги ғояга ўхшаб қолмаслиги учун мактаблар шундай бўлиши зарурлигини ва лекин ҳозирча бундай мактаблар йўқлигини қуйидаги далиллар билан исботлаймиз.
1. Доктор Лютериннинг истаклари 3. Доктор Лютер империянинг барча тоифадаги кишиларига мактаблар очиш тўғрисидаги мурожаатида (1525 йил) бошқа таклифлари қатори, қуйидаги икки истакни ҳам билдиради: биринчидан, хамма шаҳарларда, қишлоқларда ва аҳоли яшайдиган бошқа жойларда ўғил ва қиз болаларнинг ҳаммасини ўқитиш учун мак­таблар очилсин (бунинг зарурлигини биз IX бобда асослаб берган эдик), ҳатто дехқон ва косиблар ҳам хар куни камида икки соат мактабга келиб, илмларини, яхши хулқ ва динни ўрганишсин; иккинчидан эса, энг осон усул билан ўқитилсин (токи), ўқитиш усули болани илмдан беэдирмасин, балки фанга қизиқишини кучайтирсин. Болалар, у айтганидек кўпи билан қиличбозлик пойга ёки ёнғоқ ўйнаб қанчалик завқлансалар ўқишдан ҳам шунчалик қаноатлансинлар. Лютер шундай деган.