Буюк Дедактика

Таълимнинг мазмуни ва вазифаси материалга қараб эмас, балки формаси билан фарқ қилиши лозим. 4. Бу мактаблар тузилиш жиҳатидан бир-биридан фарқ килса ҳам, лекин уларнинг ҳаммасида айни бир хил материал ўқитилишини, фақат ўргатиш усули турлича бўлишини истаймиз, яъни ёшларни хақикий инсон килиб: христианларни—ҳақиқий христиан, донишманоларни—ҳакиқий донишманд қилиб етиштирадиган. материал ўргатилиши зарур, фақат у боланинг ёши ва тайёргарлик даражасига мос равишда мураккаблаша борсин. Биз тавсия этаётган табиий метод қонунларига биноан, яъни дарахт бир жойда юз йил турганда ҳам унинг ҳамма қисмлари бу йил ҳам, келаси йил хам баравар ўсиб, етила боргани сингари, ўқитиладиган фанларнинг бирини иккинчисидан ажратмаслик балки хамма фанларни биргаликда ўргата бериш зарур.
Бажариладиган машқларнинг турига қараб, мактабларни бир-биридан ажратиш: 1. Чунки бу мактабда – бундай, унисида – ундай ўқитилади. 5. Лекин, мактаблар орасидаги фарқ уч хилдан иборат бўлади. Биринчидан дастлабки икки мактабда хамма нарса у мумий ва элементар тарзда, кейингиларида эса-батафсил ва мукаммал ўргатилади. Зеро дарахт ҳам йиллар ошган сайин кўпроқ илдиз ва навдалар чиқаради, етьилгандан сўнг эса кўпроқ ҳосил беради.
2. Чунки мазкур мактабда бир нарсага кўпроқ эътибор берилса, бошқасида у нарсага кўпроқ эътибор берилади. 6. Иккинчидан, биринчи, она мактабда бола нинг ташқи, сезгиларини ўстиришга кўпроқ эътибор берилади, чунки бола ўз атрофидаги нарсаларни билиб, улар билан тўғри муомала қилишни ўрганиши лозим; она тили мактабида ички сезгилар, ҳаёл ва хотирани ўстиришга кўпрок эътибдр берилади, ўқиш, ёзиш, расм солиш ашула айттиш ҳисоблаш, ўзунлик ва оғирлик ўлчовлари кабиларни бажариш йўли билан қўл ва нутқ машқлари кўпроқ ўтказилади; гимназияда нима? нима учун? каби саволлар ёрдамида ўрганиладиган диалектика, грамматика ва ерал фанлар ҳамда санъатлар воситасида сезиб, билиб олинган нарсалар қакидаги тушунча ва фикрлар ўстирилади. Ниҳоят, академияда иродага оид хислатларни, чунончи, кишида гармонияни сақлашга ёрдам берадйган қобилиятларни дстиришга кўпроқ эътибор берилади. Инсоннинг руҳига доир бундай хислатларни илоҳиёт ўргатади, ақлга доирларини - фалсафа, тананинг яшаш функцияларига доирларини - медикина, осойишталик ва тартиб-интизомга доирларини юриспруденция ўргатади.