Буюк Дедактика

САККИЗИНЧИ АСОС.


Нарсалар ҳамма вақт ўзаро боғлиқ бўлади. 34. Табиат ҳамма вақт нарсаларнинг биринчи иккинчиси билан боғлайди. Масалан, қуш боласини яратганда унинг бир аъзосини иккинчиси билан, бир суягини иккинчи суяги билан, нерв толасини бошқа нерв толаси би­лан - хуллас ҳамма органларини ўзаро боғлайди. Шунингдек дарахтнинг илдизидан тана ўсиб чиқади, танаси кўз чиқаради, кўзлардан шохлар, шохлардан янги новдалар, янги новдалардан куртак куртакдан — барг, гул ва мевалар, ниҳоят яна янги нов­далар чиқаради ва хоказо. Шохлари, новдалари, барг ва меваси қанча кўп бўлса хам бари бир уларнинг ҳаммаси ягона бир дарахтни ташкил этади. Шунингдек бино мустаҳкам бўлиши учун деворларни пойдеворга мувофиқ қилиб, шип ва томни деворларга мослаб қуриш, хуллас унинг ҳамма қисмларини бир-бирига боғлаш лозим, токи яхлит бир нарса - бир уй ҳосил бўлсин.
Бунга тақлид қилиш зарур. 35. Бундан шундай хулосалар келиб чиқади:
Бутун умр давомида ўрганиладиган илмлар бири иккинчисини тўлдариб, ягона энцикло­педия ҳосил қилсин, бу илмларнинг ҳаммаси умумий илдиздан чиқсин ва ҳар бири ўз ўрнида турсин.
П. Ўқитилаётган, илмларни етарли далиллар билан шундай асослаш керакки, шубҳа учун ҳам, унутиш учун ҳам мутлақо имконият қолмасин.
Чунки асослар бу бинони қимирлашдан, қулашдан сақлаб, уни мустаҳкамлаб турадиган мих, тўқа ва бандлардир.
Сабабларини тушунтириб ўқитишнинг боиси нимада? 36. Барча илмларни асосли ўқитиш бу ҳамма
нарсанинг сабабларини тушунтириб қитиш демакдир, яъни бирор нарсанинг фақат қандай ҳосил бўлишини ўргатибгина қолмасдан, балки бу нарса нима учун бошқача бўлиши мумкин эмаслигини ҳам кўрсатиш демакдир. Чунки бирор нарсани билиш - бу нарсаларнинг зарурий боғланишларини англаш демак­дир. Масалан,...¹
Демак биз ҳамма сўзларнинг ясалиши ва келиб чиқиш сабаб­ларини, барча ибораларнинг асосларини, санъатга доир барча қоидаларнинг моҳиятини ўқувчилар тез ва аниқ билиб олишларини истаймиз. Чунки фандаги теоремалар фикр ёки гипотезалар билан эмас, балки нарсаларнинг ўзини бевосита кўриш йўли билан исботланиши керак. Бунинг натижасида бола илмдан фақат қаноат ҳосил қилибгина қолмасдан, балки катта манфаат ҳам кўради, унинг пухта илм эгаллашига имкон яратилади; натижада боланинг кўзи очилади, у олган билимларидан янги-янги хулосалар чиқара оладиган бўлади.