Буюк Дедактика

Мактабда ҳам шу қоидага амал қилиш лозим. 11. Демак мактабларда ҳам инсонга таълим- тарбия берилар экан, хеч нимани эсдан чиқармаслик яъни инсонни ҳаётга яроқли қилиб тарбиялаш билан бирга, охиратни ҳам унутмаслик керак.
12. Шунинг учун мактабларда фақат илмларнигина эмас, балки хушахлоқлик ва тақводорликни ҳам ўқитиш лозим. Инсон зарур нарсаларни ақлан сеза олиши, нутқ воситасида ифодалай олиши ва амалга ошира билиши учун унга берилаётган илмий таълим кишининг ақлини ҳам, нутқини ҳам, қўлларини ҳам баравар такомиллаштиришга хизмат этсин. Агар булардан бирортаси унутиб қолдирилса, билим чала ва юзаки ўргатилган бўлади, пухта ва асосли бўлмайди. Чунки фатқат ҳамма қисмлари ўзаро мағкам боғланган нарсагина пухта бўлиши мумкин.


УЧИНЧИ АСОС.


Фақат мустаҳкам асосга эга бўлган нарсагина пухта бўлади. 13. Табиат мустаҳкам пойдеворсиз, хеч нарсани яратмайди. Ўсимлик ерга отмагунча юқорига ўсмайди, агар илдиз чиқармасдан туриб ўсмоқчи бўлса, бари бир, бир оздан кейин сўлиб қуриб қолади. Шунинг учун ҳам тажрибали боғбон эккан қаламчалари илдиз чиқарганига ишонч ҳосил қилмагунча уни кўчат қилиб ўтқазмайди. Қушлар ва бошқа ҳайвонларда эса ички (овқат ҳазм қилувчи) органлар илдиз ролини бажаради, шунинг учун ҳам дастлаб ҳайвонларнинг ички органлари шакллана бошлайди.
Тақлид қилиш. 14. Масалан, архитектор аввал мустаҳкам пойдевор қўяди ва сўнгра бинони тиклай бошлай­ди, акс ҳолда деворлар қулаб тушган бўлур эди. Худди шунингдек рассом ҳам бўяшдан олдин материални грунтлаб чиқади, чунки бусиз бўёқ ёки тўкилиб, ёйилиб кетади, ёки ранги бўзилади.
Қоида бузиш. 15. Қуйидаги холларда муаллим пойдеворсиз бино қурмоқчи бўлган архитекторга ўхшаб қо­лади: 1) агар аввало ўқувчиларда қизиқувчанлик ва сезгирликни уйғотмаса, 2) агар у ўқувчиларни мўлжалланган машғулотларнинг умумий плани билан таништирмаса, чунки ўқувчилар нималарни бажариш зарурлигини ва амалда нималарни бажараётганликларини жуда аниқ билишлари лозим. Агар ўқувчи қизиқмай, диққат қилмай, тушунмай ўқиса, қандай қилиб унинг билими пухта бўлсин?
Тузатиш. 16.Демак шунга биноан: I. Қайси фанни ўқитишдан қатъий назар, аввал ўқувчиларда шу фанга астойдил қизиши уйғотиш, уни ўрганишнинг зарурлиги, аҳамияти кабиларни исботлаб бериш лозим.

3. 
   Тил ёки санъатнинг ғоясини (чунки ғояда буюмнинг ҳамма қисмлари умумлаштирилиб акс этади) шу буюмни ўқувчилар қисмларга бўлиб ўрганишга киришишдан олдин тасаввур қилишлари зарур. Бунда болалар ўқишни бошлаган пайтларида ёки мақсад нималигини, ўрганилаётган нарсанинг ҳажмини ва ички қисмларининг жойланишини кўз олдига келтира олади. Чунки скелет тананинг бутун асосини ташкил этгани сингари, санъат­нинг умумий баёни унинг базисини ва асосини ташкил этади.