|
Nodir devonbegi xonaqosi
Vazir nomi bilan bog‘liq bo‘lgan yana bir inshoot Nodir
Devonbegi madrasasidir. Aslida karvonsaroy vazifasida qurilgan
inshootning boshqa madrasalardan farqli jihati miyonsaroyning
mavjud emasligida. Bundan tashqari, asli boshqa maqsadda barpo
etilgan madrasada dars xonalar, masjid, xos ayvonlar mavjud emas.
Aslida yuqorida sanalganlarning hammasi o‘quv binolari uchun
xarakterli sanalgan.
1
История Бухары. Под редакцией И.Муминова. -Ташкент: Фан, 1976.- Б. 119.
173
Nodir devonbegi madrasasi
Bino 1622-1623-yillar oralig‘ida barpo etilgan. E’tiborli tomoni
shundaki, Nodir Devonbegi madrasasi peshtoqidagi quyoshga tomon
uchayotgan qush tasviri berilganligi 1437-yilda Ulug‘bek uchun
tayyorlangan jadvalda keltirilgan burjlarning berilganligi bilan
izohlanadi
1
. Ayrim manbalarda bunday tarzda ifodalanish ikki xil
talqin qilinadi va ikkalasi ham islom dini kirib kelishidan oldingi
mazmunni, ya’ni munajjimlikni ifodalaydi
2
. Madrasa hovuzning
sharqiy tomonida joylashgan bo‘lib, xonaqo bilan birgalikda qo‘sh
uslubni eslatadi. Madrasaga aylantirilgan karvonsaroyning tarhidan
shuni bilish mumkinki, unda madrasa uchun xos bo‘lgan o‘quv zali
uchramaydi
3
. Shuningdek, uning ichki qismida qo‘shimcha
peshtoqlari mavjud emas. Qiziqarli jihati shundaki, madrasa va
xonaqo deyarli bir davrda qurilgan va har ikkalasida ham mozaikadan
foydalanilgan. Biroq ulardagi mozaikalar bir-biridan farq qiladi.
1
Пугаченкова Г.А., Ремпель Л.И. Очерки искусства Средней Азии. - Москва:
Искусство, 1982. – Б. 148.
2
Бухоро Шарқ дурдонаси/ Муаллифлар жамоаси. - Тошкент: Шарқ, 1997. - Б. 106.
3
Всемирная история архитектуры. Под ред. Н. В. Баранова. В 12 томах. Т.8. - Москва:
Издательство литературы по строительству, 1969. – Б. 325.
174
Masalan, xonaqo peshtoqidagi kitoba mayolikali mozaika uslubida
bajarilgan bo‘lsa, madrasa binosida geometrik mozaikani
1
uchratamiz.
Shuningdek, Devonbegi nomi bilan ataladigan hovuz
2
5 metr
chuqurlikka ega bo‘lib, sakkiz qirrali ko‘rinishga ega. Uning uch
tomoni me’moriy yodgorliklar bilan o‘ralgan bo‘lib, faqatgina janubiy
– Shohrud kanali va savdo ko‘chasiga ro‘para ko‘chasi ochiq
qoldirilgan xolos. Mazkur hovuz shu hududda saqlanayotgan hovuzlar
ichida kattalaridan biri hamda me’moriy ansamblning ajralmas qismi
sanaladi. Zeroki, shahar markazidagi ushbu ansamblning nomi ham
bevosita u bilan bog‘liq. Hovuzlar asosan yaqin oradagi aholini
ichimlik suvi bilan ta’minlash vazifasini bajargan. Ularning atrofi
doim meshkoblar bilan to‘la bo‘lgan. Bu XX asr boshlarida chet ellik
fotograflar tomonidan olingan suratlarda ham o‘z aksini topgan.
Ashtarxoniylar davriga kelib monumental qurilishlar kamaysa-
da, shaharning markaziy qismlarida vujudga kelayotgan ansambllar
o‘ziga xosligi bilan alohida ajralib turavergan. Jumladan, Labi Xovuz
ansambli fikrimiz isboti. Abdulazizxon madrasasi bunyod etilishi
bilan Buxoroda qo‘sh madrasalar soni yana bittaga ortgan. Bundan
tashqari, 1617-yilda Registon maydonida Poyandabiy masjidi barpo
etiladi
3
. 1637-yilda esa Mag‘oki Ko‘rpa masjidi qad rostlagan.
Hukmdor qarorgohi sanalmish Ark qo‘rg‘onida joniylar hukmronligi
davrida ko‘plab inshootlar qad ko‘targan. Bu haqda Nosirxon
To‘raning “Tahqiqoti Arki Buxoro” kitobida etarlicha ma’lumotlar
uchraydi
4
. Masalan, Abdulazizxon davrida barpo etilgan
Marosimxona binosi, Subhonqulixon davrida qad ko‘targan Jome’
masjidi binolari shular jumlasidandir.
XVII asrda Samarqand Registon ansamblining hozirgi qiyofasi
shakllantirildi. Samarqand hokimi Yalangto‘sh Bahodir 1619-1635-
yillarda Samarqanddagi Ulug‘bek madrasasi qarshisida, vayron
etilgan xonaqoh
5
o‘rnida SHerdor madrasasini, 1646-1659-yillarda
Tillakori masjid-madrasasini barpo ettiradi. Samarqand Registon
ansambli o‘zining rang-barang koshinkor bezaklari, naqshinkor
1
Ўзбекистон тарихий обидаларидаги битиклар. Бухоро/ Муаллифлар жамоаси. -
Тошкент: Uzbekistan Today, 2016. -Б. 538
2
Б.В. Вейрман. Искусство Средней Азии. -Москва-Ленинград: Искусство, 1940.-С. 104.
3
История Бухары, /АН РУз, под редакцией И.Муминова. -Ташкент: Фан, 1976.-С. 121
4
Андреев М.С, Чехович О.Д, “Арк Бухары”. -Душанбе: Дониш, 1972.-С. 14
5
Регистон
.
Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси -Тошкент: Ўзбекистон Миллий
Энциклопедияси /www.ziyouz.com кутубхонаси
.
175
peshtoqlari, ulkan gumbazlari bilan O‘rta Osiyo me’morchiligining
noyob tarixiy yodgorligi sanaladi.
XVII
asrning
60-yillaridan
Buxoro
siyosiy
kurashlar
maydoniga aylanib boraverishi natijasida uning madaniy va iqtisodiy
ahamiyati biroz pasaygandek bo‘ldi
1
. O‘sha davrda Eronga tashrif
buyurgan polyak elchisi kuzatuvlariga qaraganda, Abdulazizxon “turli
fan sohalarida, ayniqsa, matematika sohasida olim odam” bo‘lgan. U
forslarga tez-tez o‘z kuchini his qilish imkoniyatini berardi
2
. Shu
o‘rinda yana bir ma’lumot, qolgan ashtarxoniy hukmdorlar singari
Abdulazizxon ham ijod kishisi sanalgan. Jumladan, u “Aziziy”
taxallusi bilan she’rlar bitgan
3
. Shuningdek, u nasx va nasta’liq xatida
yozishni, maktub va insho mashqini zamonasining eng sara
allomalaridan o‘rgangan edi. Keyinchalik oliy hukmdor darajasiga
etishganda, Hindiston, Eron va Rumga xoh turkiy, xoh forsiyda
bo‘lsin, noma bitilarkan, ularni o‘zi tahrir qilib, yoqmasa boshqatdan
o‘zi yozarkan
4
.
Abdulazizxon hukmronligi davrida me’morchilik sohasiga
alohida e’tibor qaratilib, Buxoroda o‘z nomi bilan va Volidai
Abdulazizxon, Samarqandda Tillakori madrsalarini barpo ettiradi.
Ular orasida tashqi peshtoqi muqarnasi betakror sanaladigani bu
Buxoro shahridagi Abdulazizxon madrasasi sanaladi. O‘rta osiyo
mem’orchiligining XVII asrdagi g‘oyat ulkan me’morchilik namunasi
haqida Pugachenkova hamda Rempelning “Ocherki iskusstva Sredney
Azii” kitobida etarlicha ma’lumot berilgan. Shuningdek, hukmdor o‘z
davrida qo‘lyozmalar kutubxonasini tashkil etadi. Abdulazizxon
tomonidan barpo etilgan Mirakon, Bozori Go‘sfand, Xiyobon
madrasalarining ayrimlari bizning davrimizgacha etib kelgan.
1
История Бухары, /АН РУз, под редакцией И.Муминова. -Ташкент: Фан, 1976.-С. 113
2
Витсен Н. Северная и Восточная Тартария, включающая области, расположенные в
северной и восточной частях Европы и Азии./ Николаас Витсен; пер. с гол. яз. В. Г.
Трисман; ред. и науч. рук. Н. П. Копанева, Б. Наарден. -Амстердам: Pegasus, 2010. -С.
186
3
Азамат Зиё Ўзбек давлатчилиги тарихи.-Тошкент: Шарқ, 2000,-Б.271.
4
Мухаммад Юсуф Мунши. Муким-ханская история / Перевод с таджикского,
предисловие, примечания и указатели А.А.Семенова. -Ташкент: Изд-во АНУзССР,
1956. -С. 109
176
Do'stlaringiz bilan baham: |
