Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi

 
2. Grechixa donining sifat ko`rsatkichlari. 
Grechixa doni boshqa yorma donlaridan o`zining uch qirrali (uchburchak 
piramidaga o`xshash) shakli bilan ajralib turadi. Don meva qobig’i (16...25 
%) bilan qoplangan bo`lib, tuzilishi bo`yicha gul plyonkasini eslatadi. 
Mag’izda yupqa urug`’ qobig’i (1,5...2,0 %) va aleyron qatlam (4,0...5,0 %) 
bor. Grechixaning murtagi katta (10...15 %) bo`lib, endospermaning ichida 
joylashgan bo`ladi va lotincha S harfiga o`xshaydi. endospermi unsimon va 
juda mo`rt bo`ladi. 
Grechixa yormasi silliqlanmaydi, bu uning shakli, endospermasini 
tuzilishi va murtakni joylashuvi bilan tushintiriladi. 
Grechixa doni tarkibida uchraydigan aralashmalar bug’doy va tatar 
grechixasini ajratish juda qiyindir. 
Grechixa doni uchun asosiy texnologik ko`rsatkichlarga donning yirikligi 
va tekislanganligi kiradi. Grechixa donini yirikligi bo`yicha oltita fraktsiyaga 
ajratilishi sababli bu ko`rsatkichlar juda keraklidir. Yirik fraktsiyali grechixa 
donlarida meva qobig’i miqdori kam bo`ladi va yaxshi ajraladi. Bunday 
donlarning qobig’ini ajratganda mayda don fraktsiyalariga nisbatan kam 
miqdorda maydalangan mag’iz hosil bo`ladi. 
 
3. Grechixa donini chiqindilardan tozalash. 
Grechixa donini qayta ishlashga tayyorlash don tarkibidagi chiqindilarni 
ajratish va donga gidrotermik ishlov berish jarayonlaridan iborat. 
Donning tarkibidagi chiqindilarni ajratish uchun fraktsiyalarga bo`lish 
usuli qo`llaniladi. Birinchi va ikkinchi separatorlar sistemasida yirik 

---

103 
chiqindilarni ajratish uchun uchburchak teshikli uchburchak tomonlari 
7,0...7,5 mm bo`lgan g’alvir qo`llaniladi. Donning tarkibidan chiqindilarni 
to`liq ajratish uchun A1-BRU rusumli elakdon yoki Yorma ajratgich ishla-
tiladi. Birinchi elakdonda uchburchak teshikli g’alvirlarda chiqindilar 
ajratiladi va don ikkita fraktsiyaga bo`linadi. Har bir fraktsiya doni 
elakdonlarda alohida ajralishi qiyin bo`lgan va mayda chiqindilardan 
tozalaniladi. Tarkibida asosiy mineral chiqindilari bo`lgan don fraktsiyasi 
(mayda don fraktsiyasi) tosh tozalag’ich mashinasida yoki pnevmosaralash 
stolida tozalaniladi. 
Dondan uzun bo`lgan chiqindilardan (bug’doy, arpa va boshqalar) 
tozalash uchun suli ajratgich (A9-UTO-6) mashinasi qo`llaniladi. 
Don tozalash uskunalarida ajratib olingan donsimon chiqindilar Yorma 
ajratgich mashinalarida nazorat qilinadi.