Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

4.2. Statistik grafiklar va ularning ahamiyati. 
Grafik  –  bu  statistik  ma`lumotlarni  ta`sirchan  va  jozibali  qilib 
tasvirlaydigan geometrik shakldir.  
Statistik ma`lumotlarni keng omma uchun tushunarli, ta`sirchan, diqqatga 
sazovor va lo`nda qilib bayon etish juda muhimdir. Grafik usuli ana shu maqsad 
uchun xizmat qilib, amalda keng qo`llanadi.  
Statistikada  grafiklar  deganda  ijtimoiy  hayot  haqidagi  ma`lumotlarni 
shartli  olingan  me`yorda  tuziluvchi  har  xil  geometrik  shakl  va  chiziqlar, 
predmetlarning  tasvirlari  (suratlari)  hamda  geografik  xaritalarda  nishonlangan 
shartli belgilar yordamida tasvirlash tushuniladi. Ular kishining diqqatini o`ziga 
tez  jalb  etish  bilan  birga  ma`lumotlarni  esda  yaxshiroq  saqlash,  to`laroq  va 
chuqurroq  tasavvur  qilishga  imkon  beradi.  SHuning  uchun  grafiklar  iqtisoliy, 
madaniy  va  umuman  ijtimoiy  taraqqiyotning  barcha  soarida  erishilayotgan 
yutuqlarimizni ommalashtirishda muhim qurol vazifasini o`taydi.  
Statistik 
ma`lumotlarni 
grafiklarda 
tasvirlash 
natijasida 
ularni 
soddalashtirish,  oydinlashtirish,  umumlashtirish,  yakunlashtirish  va  pirovardida 
tasavvurimizni boyitish kabi muhim fazilatlarga ega bo`lamiz.  
Diagramma  deganda  statistik  ma`lumolar  geometrik  shakllar  yordamida 
tasvirlash  tushuniladi.  Agar  ma`lumotlar  shartli  belgilarni  geografik  kartalarga 
tushirish yo`li bilan tasvirlansa, bunday grafiklar kartogrammalar deb ataladi. 
Kartodiagrammalar  diagramma  va  kartogrammalarning  aralashmasidan  tashkil 

---

 
35 
topadi. Bu holda geografik kartalar hodisalarning hududiy taqsimlanishiga qarab 
konturlarga  (bo`laklarga)  bo`linadi  va  ularda  ma`lumotlarni  tasvirlovchi 
diagrammalar  keltiriladi.  Kartogramma  va  kartodiagrammalar  hodisalarning 
makonda (territorial) joylanishini tasvirlashda qo`llanadi.  
Grafiklarning asosiy turi diagrammalardir. Ularni tuzayotganda ko`pincha 
yassi geometrik shakllar va chiziqlardan foydalaniladi.  
Masshtab  deb  sonlar  bilan  ifodalangan  ko`rsatkichlarni  tekislikdagi 
tasviriy  nisbatlarga  aylantiruvchi  shartli  me`yorga  aytiladi.  U  o`rganilayotgan 
hodisaning  qanday  miqdori  tekislikdagi  chiziqning  bitta  birligiga  teng  deb 
shartli ravishda qabul qilinganlgini bildiradi.  
Shkala  deganda  shunday  chiziq  tushuniladiki,  uning  ayrim  nuqtalari 
tasivrlanayotgan  hodisaning  ma`lum  miqdorlariga  teng  bo`ladi  va,  demak,  shu 
miqdor deb o`qilishi mumkin. u uchta elementdan iboratdir.  
1) shkala tayanchi deb ataluvchi chizik; 
2)  chiziqlar  bilan  nishonlanib  ma`lum  tartibda  shkala  tayanchiga 
joylashgan nuqtalar; 
3) shu nuqtalarga taalluqli sonlarni belgilovchi raqamlar.