qaerda, kimga sotish, nimani, qancha, qanday qilib ishlab chiqarish lozim, degan savolga
javob berish muhim ahamiyat kasb etadi.
Shu va shunga o`xshash savollarga javob topishni amaliyotda xato va sinovlar usuli
asosida amalga oshirish, hozirgi paytda nafaqat korxona uchun, balki butun jamiyat uchun ham
qimmatga tushishi mumkin. Bunda korxonalarning bankrotga uchrashi va tugatilishi,
iqtisodiyotning ayrim soha va tarmoqlarida ishlab chiqarish va mehnat faolligining pasayishi,
mehnat samaradorligi sur`atining pastligi va hokazolar guvohlik berishi mumkin. Xuddi shu
qatorga to`lovlarning amalga oshirilmasligi, muddati o`tib ketgan qarzlar va korxonalar
faoliyatidagi boshqa iqtisodiy kamchiliklarni ham kiritish mumkin. Bularning barchasiga asosiy
sabab esa o`rta va quyi bo`g’indagi rahbarlarning bozor iqtisodiyoti sharoitida yangicha xo`jalik
yuritish tizimi shakl va usullarini bilmasliklaridir.
Afsuski, korxonalar iqtisodiy bo`limlarining faoliyati ham nuqsonlardan forig’ emas.
Kuzatuvlar shuni ko`rsatadiki, iqtisodiy bo`limlar o`z mavqeini barcha korxonalarda ham saqlab
qolmagan bo`lib, zarur bo`lgan marketing tadqiqotlarini doim ham va to`liq holda amalga
oshirmaydilar, zamonaviy biznes strategiyasini yaxshi tushunavermaydilar. Iqtisodchilarning
ba`zi bir qismi iqtisodiyot “shturmanlari” vazifasini bajara olmaydilar, tashabbuskorlik va
novatorlik g’oyalari o`rniga eskichasiga “yuqoridan” buyruq yoki ko`rsatma kutadilar, o`tmishda
korxonalarning iqtisodiy barqarorligini ta`minlashda o`z o`rniga ega bo`lgan va hozirgi bozor
munosabatlari davrida ham inkor qilinmaydigan tashkiliy-texnik chora-tadbirlarni (zarur hollarda
boshqa kategoriyadagi mutaxassislarning ishtirokida) samarali tarzda ishlab chiqmaydilar.
Bugungi kunda aksari korxonalar aksiyadorlik jamiyatlari, xolding va moliya-sanoat
guruhlari tuzish yo`lidan bormoqda. Davlat korxonalarning tashabbuskorligi, ijodiy izlanish va
tadbirkorligi uchun keng yo`l ochib, ularning ishlab chiqarish vazifalarini rejali iqtisodiyot
davridagi kabi nazorat, limit va qattiq me`yorlar bilan cheklab qo`yayotgani yo`q. Ya`ni qonunda
taqiqlab qo`yilgan hollardan tashqari barcha holatlarda mustaqil xo`jalik faoliyati va erkinligi
zamonaviy korxonalar faoliyatining eng asosiy xususiyati bo`lib, mazkur o`quv qo`llanmada
ko`rib chiqiladigan barcha masalalar ushbu asosda yuzaga kelgan.
Biroq bozor iqtisodiyoti avtomatik ravishda muvaffaqiyat va to`kinlikni ta`minlab beradi,
davlat esa barcha korxonalar faoliyatiga umuman aralashmaydi, deb o`ylash mutlaqo xato bo`lar
edi. Davlat iqtisodiyotning asosiy islohotchisi bo`lib kelgan va hozir ham shundayligicha qoladi.
Davlat o`z zimmasidan ma`muriy-buyruqbozlik vazifalarinigina soqit qilib, maxsus iqtisodiy
ta`sir choralari yordamida iqtisodiyotni nazorat qilish va boshqaruv vazifalarini, shuningdek,
iqtisodiyotning xo`jalik yurituvchi sub`yektlarning to`g’ridan-to`g’ri majburiyatiga kirmaydigan
hamda ularning qo`lidan kelmaydigan sohalarini rivojlanitirishdagi ishtirokini saqlab qolgan.
Ma`lumki, iqtisodiyot jamiyat holatini, ishlab chiqarish kuchlaridan foydalanish va
ularning rivojlanish darajasini, fan-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan foydalanishni, odamlarning
madaniyati va ma`lumoti darajasi va hokazolarni aks ettiradi. Korxona iqtisodiyoti, bilimlarning
mustaqil sohasi va iqtisodiyot fanining tarkibiy qismi sifatida masalaning aynan shu tomoniga
ko`proq e`tibor qaratadi. Jamiyat uchun zarur bo`lgan moddiy boyliklardan tashqari milliy
daromadning ham asosiy qismi aynan korxonalarda ishlab chiqarilishi sababli korxonalar
iqtisodiyotining holati butun xalq xo`jaligiga to`g’ridan-to`g’ri ta`sir ko`rsatadi, deb hisoblanadi.
Korxona qaysi tarmoqqa mansubligi va mulk shaklidan qat`inazar qanchalik yaxshi va samarali
ishlasa, iqtisodiyot ko`rsatkichlari hamda aholining turmush tarzi shunchalik yuqori bo`ladi.
Bunday sharoitlarda xo`jalik amaliyoti va fan oldiga birinchi o`rinda har bir korxona,
to`g’rirog’i, ishlab chiqarishda qatnashuvchi butun jamoaning bozor munosabatlariga asoslangan
hozirgi iqtisodiyotning rivojlanish tendentsiyalari va qonunlarini, avvalo, uning asosiy
ko`rsatkichlari - talab va taklif tushunchalarini bilishi va to`g’ri tushunishi, ikkinchidan, milliy
iqtisodiyotning rivojlanishi va mamlakatni rivojlangan davlatlar qatoriga qo`shilishida o`z
hissasini qo`shishi, uchinchidan esa, ishlab chiqarishning har bir bo`g’inida yuqori samara va
sifat ko`rsatkichlariga erishish masalasi qo`yiladi.
9
Iqtisodiyotning rivojlanishiga kerakli bilim va ko`nikmalarni, mablag’ va kuchlarni
kiritmasdan turib korxona ham, jamiyat ham rivojlangan iqtisodiyotni hamda moddiy
ne`matlarning to`kinligi va turmush tarzining yuqoriligini talab qila olmaydi.
Hozirgi kunda bozor iqtisodiyoti ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi va
korxonalarning mustaqil faoliyat ko`rsatishlariga keng imkoniyatlar ochib berish bilan birga
kadrlarga, ularning bilimlari, ko`nikmalari va malakalariga katta talablar qo`ymoqda. Bir
tomondan fan-texnika taraqqiyoti, ikkinchi tomondan esa bozor munosabatlari va
raqobatchilikning rivojlanib borish sharoitlarida mehnat bozorida faqatgina zamonaviy
korxonalar iqtisodiyotini yaxshi biluvchi, uning balansini to`g’ri tushunuvchi, biznes-reja ishlab
chiqarishga qodir, investitsion va boshqa xo`jalik faoliyati bilan bog’liq bo`lgan qarorlarni qabul
qilishni to`g’ri amalga oshiruvchi mutaxassislar muvaffaqiyatga erishishi mumkin.
Mashhur iborada aytilishicha “daraxtlarning ortida o`rmonni ko`ra olish zarur.” Malakali
mutaxassis korxona iqtisodiyotini yaxshi bilishdan tashqari amaliyotda tez-tez uchrab turuvchi
nima yoki qaysi variant yaxshiroq? qanday yo`l bilan daromadni oshirish va rentabellikni
ko`tarish mumkin? Korxonaning ishchi kuchiga ehtiyoji qancha va ularga qanday haq to`lash
kerak? Ishlab chiqariluvchi mahsulot yoki tovarga bo`lgan talabni qay tarzda oshirish mumkin?
Korxona kredit olishi kerakmi, agar olsa qanday shartlar bilan olish mumkin? Kabi savollarga
o`z vaqtida va to`g’ri javob bera olishi lozim. Boshqacha qilib aytganda, gap nazariy
bilimlarning amaliy tajriba va ko`nikmalar bilan uyg’unlashuvi, yosh mutaxassisning turli
xo`jalik sharoitlarida tez, to`g’ri va aniq qaror qabul qilishi haqida bormoqda. Faqat shu
qobiliyatlarga ega bo`lgan mutaxassisgina tezda jamiyatda o`z o`rnini topib, xizmat
pillapoyasida olg’a qadam tashlashi va yuqori lavozimlar sari harakatini boshlashi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |