Buxoro oziq-ovqat va engil sanoat

4.BOZOR IQTISODIYOTI SHAROITIDA KORXONALARDA MARKETING 

FAOLIYATINI TASHKIL ETISH 

 

Marketing  tashkil  etish  deganda  uning  vazifalarini  bajaruvchi  tarkibiy  bo’linmalarining 

to’zilishi va ularning o’zaro ma`suliyatlarini xamda bog`liqliklarini ifodalovchi tizimni  yaratish 

tushuniladi.  Bunday  tizim  oddiy  firmadan  tortib  bozorda  ishtirok  etaetgan  barcha  sub`ektlar, 

davlat yoki nodavlat, tijorat yoki notijorat, tuman, shaxar, viloyat va respublika mikesida faoliyat 

ko’rsataetgan muassasa va tashkilotlarda to’zilgan marketing xizmatlarini o’z ichiga oladi. 

 

Marketing xizmati vazifalari uning  o’ziga xos tamoyillari asosida kelib  chiqadi. Bundan 

quyidagilar  kiradi:  korxonalarda  ishlab  chiqarilgan  maxsulotlar  va  bozor  xaqidagi  axborotlarni 

to’plash  va  taxlil  qilish,  korxonaning  maxsulot  ishlab  chiqarish  savdo  va  xo’jalik  faoliyatini 

reklama  qilish,  moliyaviy  va  boshqa  jixatlari  bo’yicha  manfaatlarga  mos  qaror  qabul    qilish 

uchun zarur xisob- kitob ko’rsatkichlarini tayorlash; talab shakllanishini faollashtirish va sotishni 

tezlashtirish  

 

Marketing  xizmati  korxonalarda  iktsodiy  axvol  o’zgarib  boraetgan  bozordagi 

iste`molchilarning  talabi  bilan  korxona  ishlab  chiqarishi  savdo  va  xo’jalik  faoliyati 

munosabatlarini muvofiqlashtirish uchun tashkil qilinadi. 

---

 

Marketing  xizmati    bu  bozor  iqtisodietiga  o’tish  sharoitida  korxona  boshqaruvi  uchun 

etishmay  turgan  shunday  bir  faoliyati  turiki,  u  ishlab  chiqarish  moliya,  savdo,  xo’jalik  , 

texnologik  kadrlar  masalasi  va  boshqa  soxalarda  bozor  zaxiralarini  kondirish  va  foyda  olishga 

asoslang`va yo’nalishlar jaraenini yaratadi. 

 

Bozor  sharoitida  xaridorga  bo’lgan  e`tibor  katta  axamiyatga  ega  bo’lib,  marketingning 

ustunlaridan biri xisoblanadi. Marketing faoliyati murakkab jarayondir. 

 

Korxona (firma, birlashma, va x.k.lar) bozorda o’z o’rnini egallab, uni mustaxkamlashga, 

maxsulotining  raqobatbardosh  va  xaridogir  bo’lishini  xamda  olaetgan  daromadining  xajmi 

oshishini  maksad  qilib  qo’ygan  bo’lsa,  marketing  faoliyati  doim  to’g’ri  va  sifatli  olib  borilishi 

lozim. 

 

Korxonada  marketingning  asosiy  maqsadi  Berilgan  vaqt  chegarasida  va  faoliyati 

mablag`lar  bilan  ta`minlanishi  doirasida  rentabellikni  ta`minlash  va  belgilangan  xo’jalik 

xisobidagi foydani olishdan iborat. 

 Marketingni tashkil etishda ikki jixat muxim: maqsadlar va marketing xizmati maqomi e`tiborga 

olinadi. 

Maqsadni tanlash. Ko’pgina raxbarlar xozirgi paytda o’z korxonalarining asosiy maqsadi 

sifatida eng yuqori foyda olishni ko’rsatadilar. Lyokin bu tanlov unchalik maqbul emas. Aytalik, 

agar  korxona  o’zok  kelajakni  ko’zlab  ish  yuritayotgan  bo’lsa  (marketing  faoliyati  aynan 

mablagni  NIOKRga,  asosiy  sarmoyaga,  ishlab  chiqarish  tayyorligiga  va  kadrlar  malakasini 

oshirishga  sarflashi  kerak.  Bu  tadbirlarning  xammasi  ishlab  chiqarish  xarajatlarini  ko’paytiradi 

va  foydaning  kamayishiga  olib  keladi.  Katta  foyda  olish  xaqida  xam,  yakin  kelajakda  foydani 

ko’paytirish xaqida xam  xamisha gapiravermaslik kerak. Masalan, agar korxona  yangi bozorga 

kirib  bormoqchi  bo’lsa,  avval  boshda  xech  qanday  foyda  olmasligi,  aksincha,  ko’pincha  xatto 

zarariga  ishlashi  mumkin.  bundan  tashqari,  ko’pgina  mamlakatlarda  qabul    qilingan  foydaga 

qarab  soliqning  ortib  borishi  korxonaga  rejalab  qo’yilganidan  ortiqcha  foyda  olish  maqbul 

emasligini isbotlaydi. Yaponiyadagi mashxur "Matsusita Denki" firmasining asoschisi Konosuke 

Matsusitaning  fikricha,  faqat  unchalik  yuqori  emas,  unchalik  kam  xam  emas,  balki  oqilona 

miqdorda foyda olgandagina korxona o’z faoliyatini kengaytirishi mumkin. 

Marketing  tashkil  etishga  kirishgan  korxonaning  maqsadlari  qanday  bo’lishi  kerak? 

Marketingning`  tan  olingan  peshqadamlari  bo’lmish  yaponlar  tajribasidan  kelib  chiqadigan 

bo’lsak, asosiy maqsadlar (afzalligi tartibiga qarab) quyidagilardan iborat: 

-sotish xajmi 

-o’sish sar`atlari (sotuv yoki foyda xajmi); 

-bozordagi xissasi; 

-rejadangan  foyda,  bu  foydaning  xajmi,  foydaning  sotuv  xajmiga  nisbati,  barcha  sarmoyaga 

foyda me`yori, foydaning xissadorlik sarmoyasiga nisbati va boshqalarda aks etishi mumkin; 

-sarmoyaning  tarkibi,  ya`ni  faollarning  umumiy  summasiga  yordam  shaklidagi  sarmoyaning 

nisbati (bu Yaponiyada taxminan 20% ga teng). 

Bu ro’yxatni boshqa turlicha maqsadlar bilan xam to’ldirish mumkin. Masalan, maxsulot 

sifatini oshirish, xarajatlarni kamaytirish va shu kabilar. 

Maqsadlarni  ishlab  chiqishda  ular  korxona  xodimlarining  niyyatlarini  aks  ettirishi 

zarurligiga aloxida e`tibor berish kerak. Aks xolda ishlovchilarning ishlab chiqarish jarayonidan 

"ichki o’zilish" ruy beradi. Xar bir yapon ishchisi o’zi ishlaytgan firmaning vazifalarini osongina 

aytib bera oladi, chunki bu vazifalarning bajarilishidan u nixoyatda manfaatdor. 

SHuni  anglash  mumkinki.  Korxonada  marketingning  chinakamiga  joriy  qilinishi  uchun 

unda tegishli xizmatni to’zishning o’zi etarli emas. 

Marketing bo’limi diqqat  markaziga maxsulotning pirovard iste`molchilari  bilan bog`lik 

barcha muammolar tushadi. Bu paytda boshqa bo’linmalar o’z e`tiborini turli jo’z`iy vazifalarga 

karatgan  bo’ladi.  shuning  uchun  xam  marketing  bo’limi  bilan  faoliyatni  muvofiqlashtirib 

turishini tan olish mutlaqo tabiiydir. U ishlab chiqarish jarayonida etakchi bo’lishi uchun uning 

maqomini boshqa bo’linmalar ichida eng yuqori qilib belgilash lozim.    

---

Korxona  (firma,  birlashma  va  xokazolar)  bozorda  o’z  O’RNIni  egallab,  uni 

mustaxkamlashga,  maxsulotning  raqobatbardosh  va  xaridorgir  bo’lishini  xamda  olayotgan 

daromadining xajmi  oshishini maqsad  qilib  qo’ygan bo’lsa, marketing faoliyati doim  to’g’ri va 

sifatli olib borilishi loziì.