Buxoro oziq-ovqat va engil sanoat

1. MOLIYAVIY RESURSLAR VA MOLIYAVIY KAPITALNING MOXIYATI VA 

TO’ZILISHI 

 

---

Biznesning  asosini,  shuningdek  uning  kichik  ko’rinishlarini  moliyaviy  sarmoyalar  va 

moliyaviy zaxiralar tashkil keladi. Xo’jalik  yurituvchi  sub`ektning moliyaviy zaxiralarini uning 

ixtiyorida  bo’lgan  pul  vositalari  tashkil  qiladi.  Ular  xo’jalik  faoliyatining  turli  tarmoqlariga 

yuboriladi: vositachi va moliyaviy xizmatlar, savdo-sotiq, xizmatlari, investitsiya va innovatsiya 

loyixalari.  Naqd  pulning  etishmovchiligi  kichik  biznes  istiqbolini,  uni  xayot  topish  extimolini, 

uning  moliyaviy  epchilligini  pasaytiradi  va  sinishiga  olib  keladi.  CHunki  etarli  miqdorda  naqd 

pulning  bo’lmasligi  banklarni  qarz  bermasligiga  olib  keladi.  Xo’jalik  faoliyatini  rivojlantirish 

uchun  ishlatiladigan  moliyaviy  zaxiralar  (xomashyo  sotib  olish,  yarimtayyor  maxsulotlar, 

mexnat  uskunalari,  ishchi  kuchi)  pul  ko’rinishidagi  sarmoyadir.  SHunday  qilib  moliyaviy 

menejmentda tavsiflanishi bo’yicha sarmoya bu moliyaviy zaxiraning bir qismidir. 

Sarmoyaning umumiy ifodasi: 

D   T   Di 

P   T   P1 

bu erda:  

P - investor tomonidan qarzga berilgan pul mablag’i. 

T  -  maxsulot  (tadbirkorlik  faoliyati  uchun  sotib  olingan  uskuna,  ishchi  kuchi  va  xo’jalik 

yuritishni boshqa qismlari). 

P1  -  investor  tomonidan  xo’jalik  faoliyatini  yuritish  natijasida  va  ko’shimcha  maxsulotni 

sotishdan olingan pul mablag’i. 

(P1 - P) - investorning foydasi yoki ko’shimcha maxsulot. 

(P1 - T) - maxsulot sotuvidan yoki xizmat ko’rsatishdan tushgan pul. 

(P - T) - investorni xo’jalik uskunalarni sotib olishga sarflangan xarajati. 

Moliyaviy  sarmoyani  ishlatishni  yuqorida  keltirilgan  jadvalda  xo’jalik  tizimiga 

quyiladigan  pul  mablaglari  to’la  sarflanmaydi,  faqat  qarzga  beriladi  va  aylanib  foyda  bilan 

investorga qaytib keladi. (P) moliyaviy zaxiralar sarmoyasi qo’shimcha foyda keltirishi uchun u 

ko’prok aylanishi kerak. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

bu erda: m - investorning foydasi. 

Yiliga sarmoya qancha ko’p aylansa investor yillik daromadi shuncha ko’p bo’ladi. 

Moliyaviy zaxiralar sarmoyasini to’zilishiga shuningdek asosiy fondlar, aylanma fondlar, 

muomilà  fondlariga  quyilgan  pul  mablag’lari  kiradi.  Asosiy  fondlar  -  mexnat  qurollari 

yig’indisining  qimmatli  ko’rinishi.  U  moliyaviy  ko’rinishini  o’zgartmasdan  ishlab  chiqarish  va 

xo’jalik  korxona  chegarasida  faoliyat  ko’rsatadi  xamda  o’z  qiymatini  qaytadan  yaratilgan 

maxsulot qiymatiga o’tkazad. 

Aylanma  fondlar  -  korxona  ishlab  chiqarish  fondining  bir  qismini  tashkil  qiladi.  U  bir 

ishlab  chiqarish  davrida  (tsiklida)  ishlatiladi  va  o’z  qiymatini  ishlab  chikariladigan  maxsulotga 

 

П 

 

П

1 

 

m 

 

T 

---

to’laligicha o’tkazadi. Muomila fondlari tayyor  maxsulotni  iste`molchilarga  yuborilgani, lyokin 

to’lanmagani, bank va kassa xisobidagi pul mablag`ini o’z ichiga oladi. 

Nomoddiy  aktivlar  -  xisob-kitob  toifasi.  Nomoddiy  vositalarga  fizik  xususiyatlarga  ega 

bo’lmagan,  ammo  korxona  aktiviga  ko’shilgan  va  odatda  uning  foydalanish  muddati  davrida 

amortizatsiya to’lovlarini talab qiladi. Ularga quyidagilar kiradi: Patentlar, litsenziyalar, nou-xau, 

avtorlik  xuquqlari  va  boshqa  intellektual  mulk,  shaxsiy  mulkchilikka  va  erdan,  foydali 

qazilmalardan va savdo markazlaridan, İXM programmaviy ta`minotidan va boshqalardan o’zoq 

davr  foydalanish.  Ularning  bir  qismi  o’zining  dastlabki  narxini  yo’qotadi  va  vaqt  o’tish 

mobaynida foyda keltiradi. 

Nomoddiy  vositalarni  sotib  olishni  tovar  va  maxsulot  sotishdan,  ish  bajarnsh  va 

xizmatdan  kelgan  foyda  xisobiga  xamda  bank  krediti,  jismoniy  yuridik  shaxslarni 

qaytarilmaydigan  badallari  xisobiga  moliya  bilan  ta`minlaniladi.  Oddiy  vositalar  ularni  sotib 

olish  qiymatlari  bilan  xisobga  olinadilar,  ularga  qushimcha  (bevosita)  xarajatlar,  ba`zi  bir 

ob`ektlarni tartibga keltirib xo’jalik faoliyatiga kiritish uchun qilingan xarajatlar qo’shiladi.