Buxoro muhandislik texnologiya

1.2. 
Ekologiya va atrof muhit muhofazasi
 fani o’qitilishidan maqsad va vazifalari 
Ma’lumki, keyinga 80 yil davomida fan va texnika keskin rivojlandi, sanoat, transnort, 
qurilish,  energetika  tarmoqlari  tez  sur’atlar  bilan  o’sdi,  tabiiy  boyliklar  (neft  va  gaz,  ko’mir, 
rangli  metallar)  dan  haddan  tashqari  foydalanildi,  quriq  yerlar-yaylovlar,  to’qayzorlar, 
botqoqliklar  o’zlashtirildi,  sanoatda  va  qishloq  xo’jaliga  tarmoqlarida  turli  zaharli  kimyoviy 
moddalardan  qo’llanib  kelindi.  Natijada  tabiiy  muhitda  ekologik  muvozanat  buzildi,  tuproq, 
suv  va  atmosfera  havosining  tabiiy  tarkibi  o’zgaradi,  turli  ifloslanishlar  paydo  bo’ldi.  Bular 
nafaqat  iqtisodiy  -  ijtimoiy  tangliklarni,  balki  ekologik  tangliklarni  kelib  chiqishiga  asosiy 
sabab bo’ldi va tabiiy boyliklarni kun sayin kamayishiga olib keldi. Masalan, Jarqoq va Gazli 
yer osti boyliklari yildan yilga kamayib borishi ko’pchilikka ma’lum bo’lib qoldi. 
Bundan tashqari, ba’zi-bir mintaqalarda suv muammolarining kelib chiqishi  (masalan, 
Orol dengizining qurib borishi, Zarafshon daryosining qurib borishi, Arnasay ko’llari atrofidagi 
ekologik  muammolar  va  hokazolar),  o’simlik  va  hayvonot  turlarining  qirilib  ketishiga  sabab 
bo’ldi. Agar 17 - 18 asrlar davomida hammasi bo’lib 32 turlari yo’qolib ketgan bo’lsa, 20 asr 
oxirlariga kelib 235 hayvonot turlari va 400 dan ortiq o’simlik turlari yo’qolib ketdi. 
Ekologik  muammo  deganda  insonning  tabiatga  ko’rsatayotgan  ta’siri  bilan  bog’liq 
holda tabiatning insonga aks ta’siri,  ya’ni uning  hayotida, iqtisodiyotida  xo’jalik  ahamiyatiga 
molik bo’lgan jarayonlar, tabiiy hodisalar bilan bog’liq har qanday hodisa tushuniladi. Masalan, 
iqlimning  o’zgarishi  yoki  suv  toshqini  natijasida  paydo  bo’ladigan  muammolar,  ishlab 
chiqarish  korxonalarida  vujudga  keladigan  ba’zi  bir  favqulodda  vaziyatlar  va  hodisalar,  ba’zi 
bir  hayvonot  turlarining  bir  joydan  ikkinchi  joyga.  ko’chib  borishi  va  hokazolar,  ekologik 
muammo bo’la oladi. 
Ekologik muammolarni ko’lami va dolzarbligiga qarab 3 guruhga ajratish mumkin. 

---

9 
1.
 
Umumbashariy  (global)  ekologik  muammolar.  Bu  guruhga  ozon  qatlamining 
siyraklanishi, “Atmosferaning dimiqishi”, chuchuk suv muammolari misol bo’la oladi. 
2.
 
Mintaqaviy  (regional)  ekologik  muammolar.  Bu  guruhga  Orol  dengizining 
qurib  borishi,  Arnasoy  ko’llari  atrofidagi  ekologik  muammolar,  Sarez  ko’li  muammosi  va 
boshqalar misol bo’la oladi. 
3.
 
Mahalliy  (lokal)  ekologik  muammolar.  Bu  guruhga  sanoat  korxonalari 
joylashgan mintaqalarda (masalan, Navoiy, Angren, Olmaliq, Chirchiq va b.) tabiatni muhofaza 
qilish  muammolari,  suv  tanqisligi  muammolari,  chiqindilar,  pestisidlar,  gerisidlar  va  boshqa 
kimyoviy moddalar bilan bog’liq agrosanoat ekologik muammolari misol bo’la oladi. 
“Ekologiya”  yunoncha  so’z  bo’lib,  “oykos”–uy  va  “logos”–fan,  ta’limot  degan 
ma’nolarni  anglatadi.  Bu  atamani  1866  yilda  nemis  biolog-darvinist  olimi  Ernest  Gekkel 
“Organizmlar  marfologiyasining  umumiy  prinsiplari”  asarida  izohlab  bergan  edi.  E.Gekkel 
“umumiy  ekologiya”  ni  tirik  organizmlarning  atrof-muhit  bilan  o’zaro  aloqalarini  va  ta’sirini 
o’rganadigan fan deb, ta’riflagan edi. 
Umumiy ekologiya biologiya fanining bir bo’lagi bo’lsa-da, ammo botanika, zoologiya 
nisbatan yangi fan bo’lib, u XX asrning boshlarida rivojlana boshladi. 
Ekologiya tirik organizmlarning  yashash sharoiti  va ulariing o’zi  yashab turgan muhit 
bilan  o’zaro  murakkab  munosabatlari,  hamda  shu  asosda  vujudga  keladigan  qonuniyatlarni 
o’rganadi. Ya’ni tirik mavjudot va uning ma’lum hududiga mos keladigan muhitlaridan iborat 
tizimlar tabiatini tadqiq yetadi. Bu esa ekologik tizimlar yoki ekotizimlar deb ataladi. 
Populyasiyalar,  turlar,  biosenozlar,  biogeosenozlar  va  biosfera  kabi  tushunchalar 
ekologiya  fanining  asosiy  tushunchalari  va  manbalari  hisoblanadi.  Shuning  uchun  umumiy 
ekologiya 4 bo’limga bo’lib o’rganiladi. 
1.
 
Autekologiya 
2.
 
Populyasiyalar ekologiyasi 
3.
 
Sinekologiya 
4.
 
Biosfera 
1. Autekologiya (“autos”– yunoncha so’z bo’lib, “o’zi” degan ma’noni bildiradi) ayrim 
turlarning yashab turgan muhiti bilan o’zaro munosabatini, turlarning qanday muhitga ko’proq 
va uzviy moslashganini o’rganadi. 
2.  Populyasiyalar  ekologiyasi  (“populyasion”–  fransuzcha  so’z  bo’lib,  “aholi”  degan 
ma’noni bildiradi) populyasiyalar tuzilmasi va dinamiqasi. ma’lum sharoitda turli organizmlar 
sonining o’zgarishi (biomassa dinamiqasi) sabablarini tekshiradi. 
3.  Sinekologiya  ("sin"–  yunoncha  so’z  bo’lib,  “birgalikda”  degan  ma’noni  bildiradi) 
biogeosenozning  tuzilishi  va  xossalarini,  ayrim  o’simliklar  va  hayvonot  turlarining  o’zaro 
aloqalarini, hamda ularning tashqi muhit bilan munosabatini o’rganadi. 
4. Ekotizmlarni tadqiq qilish va ularning rivojlanishi biosfera (yunoncha “bios”–hayot, 
“sfera”–shar) haqidagi ta’limotni vujudga keltirdi. Sayyoramizda tarqalgan organizmlar, ya’ni 
Er  qobig’idagi  barcha  mavjudotlar  tizimi  biosfera  deb  ataladi.  Ushbu  ta’limotning  asoschisi 
akademiq V.I.Vernadskiy (1863-1945) hisoblanadi. 
Ekologiya  fanining  rivojlanishiga  taniqli  olimlar  YA.N.Pavlovskiy,  V.L.Sukachev, 
S.I.Vavilov, K.A.Timiryazev va xususan V.I.Vernadskiy salmoqli hissa qo’shganlar. 
Ingliz olimi Ch.Darvin (1809-1885)ning “Tirik organizmlarning yashash uchun kurash" 
qonuni ekologiya fanining negizini tashkil yetadi. 
Tabiiy  muhitda  tirik  organizmlarning  issiqlikka,  namlikka,  bosim  va  qurg’oqlikka 
moslanishi  va  turlarning  bir-biri  bilan  o’zaro  munosabatlari  asosida  vujudga  keladigan 
o’zgarishlar ushbu qonunning negizi (asosi) hisoblanadi. 
Rus  olimi,  Moskva  Davlat  Universiteti  professori  K.F.Rul`e  (1814-1858)  tirik 
organizmlarning  tashqi  muhit  bilan  o’zaro  munosabatlarini  “tabiat  qonuni”  yoki  “munosabat 
qonuni” deb atagan edi. 
Markaziy Osiyo xalqlari qadimdan ekologik madaniyat merosiga ega. Markaziy Osiyo, 
shuningdek  O’zbekiston  tabiatini,  o’simliklar  va  hayvonot  dunyosini  o’rgangan  olimlar 
D.N.Kashkarov,  E.P.Korovin,  T.Z.Zohidov,  A.M.Muhammadiev  va  boshqalarning  ilmiy 
maktablari,  shogirdlari  bilan  birga  olib  borilgan  ilmiy-tadqiqot  ishlarining  natijalari 
ekologiyaning yanada rivojlanishiga katta hissa qo’shdi. 

---

10 
Shuni  alohida  ta’kidlash  kerakki,  “ekologiya”  va  “ekonomiqa”  atamalari  bir  ildizli 
yunoncha  so’zlardir.  Agar  “oykos”-uy,  ro’zg’or,  xo’jalik  bo’lsa,  “nomos”-qoida,  qonun 
demakdir.  “Ekonomiqa”  (iqtisodiyot  fani)–uy–ro’zg’or  xo’jaligini  boshqarish  san’atidir. 
Demak,  “ekologiya”  fani  “iqtisodiyot”  faniga  chambarchas  bog’liqdir.  Bundan  tashqari, 
ekologiya  fani  fizika,  matematika,  kimyo,  biologiya,  fiziologiya,  mineralogiya,  geografiya, 
metrologiya, tibbiyot, huquqshunoslik va boshqa fanlar bilan chambarchas bog’liq fandir. 
Oxirgi  20-25  yil  davomida  insonning  atrof-muhitga  bevosita  ta’siri  tufayli  ijtimoiy-
iqtisodiy  jarayonlar  tubdan  o’zgarib,  sohalar  ekologiyasi  (ijtimoiy  ekologiya,  iqtisodiy 
ekologiya, suv ekologiyasi, energetika ekologiyasi, qurilish ekologiyasi, sanoat ekologiyasi va 
hokazolar) vujudga keladi. Lekin ekologiya fanini o’rganmasdan, sanoat ekologiyasini o’rganib 
bo’lmaydi. 
“Ekologiya” fanining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 
1.  Hayot  jarayoni  qonuniyatini  o’rganish,  shuningdek,  insonning  tabiiy  tizimlarga  va 
biosferaga ko’rsatayotgan ta’sirini bir butun holda o’rganish. 
2. Biologik resurslardan oqilona foydalanishning ilmiy asoslarini ishlab chiqarish, inson 
faoliyati  tufayli  o’zgargan  tabiatdagi  jarayonlar  va  o’zgarishlarni  oldindan  bashorat  qilish, 
ularni boshqarish va inson uchun eng qulay muhitni saqlash. 
Z. Populyasiyalar sonini boshqarish, ya’ni kimyoviy moddalardan oqilona foydalanish. 
4. Ekologik-huquqiy qonun-qoidalarni o’rganish va ularga qat’iy rioya qilish. 
5.  Zararli  chiqindilar,  ularni  zararsizlantirish  yoki  qayta  ishlov  berish  yo’llarini 
ko’rsatish. 
 Atrof-muhitning ifloslanishida tabiiy va antropogen omillar asosiy rol o‘ynaydi. 
  Tabiiy omillar asosida atrof-muhitning ifloslanishi, avvalo, tabiiy yo`l bilan - chaqmoq 
chaqish,  o‘t-o‘lanlar  va  o‘rmonlarning  yonishi,  vulqonlar  otilishi,  shamol  harakati,  biosferada 
uzliksiz  boradigan  cherish  (o`simlik  va  hayvonot  qoldiqlari)  va  boshqa  jarayonlar  natijasida 
yuz beradi. Ular yiliga millionlab tonna chang-to`zonlarni havoga chiqarib yuboradi.  
  Ammo hozirgi vaqtda tabiatning ifloslanishida sun`iy omillar (antropogen jarayon) eng 
ko`p  qatnashmoqda.  Atmosferaga  chiqarilayotgan  ifloslanishning  2/3  qismi  uning  hissasiga 
tog`ri keladi. 
   Atrof-muhitning ifloslanishi natijasida Yer  yuzasining o`simlik va hayvonot  dunyosi, 
ko`p  asrlik  tarixiy  yodgorliklar  va  inshootlar  birdek  zarar  ko`rmoqda.  Xalqimiz  orasida  "Suv 
yetti  yumalab  toza  bo`ladi”  degan  tushuncha  bor.  Darhaqiqat,  tabiat  me`yorida  bo`lsa,  turli 
oqova, chiqindilarni zararsizlantirish, tozalab olishdek noyob xususiyatga ega. Biz atmosferaga 
chiqarib  kelayotgan  is  (CO)  gazi  fotosintez  jarayoni  tufayli  o`simliklar  tomonidan  uzluksiz 
qayta  ishlanib,  kislorodga  aylantirilib,  tabiatga  yana  qaytarilishini  bilamiz.  Ammo  tabiatga 
chiqarib  tashlanayotgan  iflosliklar  so`nggi  davrlarda  shu  darajada  me`yoridan  oshib 
ketayaptiki,  oqibatda  tabiat  o`zini-o`zi  tiklash,  tozalash  xususiyatidan  tobora  mahrum  bo`lib 
bormoqda.  
 Atrof-muhitning  barcha  geografik  qobiqlarda  kuchayib  bormoqda.  Quruqlik 
(litosfera)ning ifloslanishi yer osti boyliklarini o`zlashtirish, ayniqsa, ularni ochiq usulda qazib 
chiqarish  natijasida  yuzaga  kelmoqda.  Tuproq,  ayniqsa,  ularni  ochiq  usulda  qazib  chiqarish 
yuzaga  kelmoqda.  Tuproq,  ayniqsa,  sanoat  va  qishloq  xo`jaligi  chiqindilari  bilan 
ifloslanmoqda.  Bunda  asosiy  ifloslovchi  unsurlar  –  turli  metallar  va  ularning  birikmalari, 
mineral  og`itlar,  kimyoviy  zaharli  vositalar,  radioaktiv  moddalardir.  Maishiy  xizmat  va 
chorvachilik chiqindilari tufayli paydo bo`lgan chiqindi uyumlari sanitariya-gigiyena holatining 
yomonlashuviga olib kelmoqda. 
   Gidrosfera  (daryolar,  ko`llar  va  dengizlar),  asosan,  sanoat,  qishloq  xo`jaligi  va  uy-
ro`zg`or,  maishiy  xizmat  sohalarining  oqova  suvlari  qo`shilishi  natijasida  ifloslanmoqda. 
Oqibatda  chuchuk  suv  yetishmasligi  holati  tobora  kuchaymoqda.  Bunday  holatlar  dunyoda 
aholi  eng  zich  yashaydigan  hududlar  bo`ylab  oquvchi  Reyn,  Sena,  Temza,  Dunay,  Dnepr, 
Volga, Don, Missisipi, Nil, Gang, Yanszi kabi daryolarning havzalarida kuzatilmoqda.  
 Dunyo  okeani  ham  tobora  ifloslanib  borayapti.  Uning  ifloslanishi  daryolardan 
qo`shilayotgan  notoza  suvlar,  sohillardan  tashlanayotgan  chiqindilar,  kemalar  harakati  va 
halokati  sababli  tushayotgan  neft  mahsulotlari  tufayli  sodir  bo`lmoqda.  Hozirgi  vaqtda  O`rta, 

---

11 
Shimoliy,  Boltiq,  Qora,  Azov,  Karib,  Yapon,  Yava  dengizlari,  Biskayya,  Fors,  Meksika 
qo`ltiqlari eng ko`p isloflangan.  
 Dunyo  okeanining  havzasi,  ayniqsa,  neft  va  neft  mahsulotlari  chiqindilari  tufayli 
ifloslanmoqda.  
   Kosmik  kuzatishlar  hozirgi  vaqtda  Dunyo  okeani  yuzasining  1/3   qismi  neft  pardasi 
bilan  qoplanganganligini  ko`rsatmoqda.  Bu  jahondagi  eng  katta  ekologik  muammolardan  biri 
demakdir.  Zero,  neft  pardasi  okeaning  quyosh  nurlarini  qabul  qilib  olishiga  to`sqinlik  qiladi, 
suvning  bug`lanishini  va  kislorod  bilan  to`yinish  imkoniyatini  pasaytiradi,  tirik  organizmlar 
rivojlanishini  susaytiradi.  Neft  bilan,  ayniqsa,  Atlantika  okeani,  Hind  okeanining  shimoliy 
qismlari eng ko`p iflos ifloslangan.   
 Atmosfera  elektr  energetika,  metallurgiya,  kimyo  va  boshqa  sanoat  tarmoqlari, 
transport  vositalari,  fazoga  kosmik  kemalarni  uchirish  yoki  turli  xil  yong`inlar  tufayli 
ifloslanmoqda. Buning natijasida har yili milliardlab tonna qattiq, gazsimon, aerozol chiqindilar 
atmosferaga  chiqarib  yuborilmoqda.  Atmosferada,  ayniqsa,  is  gazi  (CO),  oltingugurt  gazlari 
(SO
2
)  salmog`ining  oshib  borishi  katta  ekologik  muammolarni  keltirib  chiqara  boshladi. 
Yadroviy  ilmiy  tadqiqotchi,  mashhur  olim  Y.B.Xaritondan:  "Dahshatli  termoyadro 
qurollarining  ishlab  chiqarilishi  va  uning  tarqalishi  insoniyatni  yo`q  qilib  yuborish  xavfini 
tug`dirmaydimi?”  –  deb  so`raganlarida,  u:  "Sayyoramizga  oxir-oqibat  termoyadro  qurollari 
emas,  balki  "issiqxona  samarasi”  katta  xavf  tug`diradi,  ya`ni  iqlimning  global  miqyosda  isib 
borishi Yerdagi hayot uchun haqiqiy talafot xavfini keltiradi”, - deb javob bergandi.  
 Darhaqiqat,  atmosferaning  is  gazi,  oltingugurtli,  azotli,  ftor-xloridli,  fosforli, 
qo`rg`oshin, simob, alyuminiy kabi metall birikmali turli aerozol gazlar bilan ifloslana borishi 
natijasida  quyoshning  isitish  tartibi  buzila  boshladi.  O`z  navbatida,  bu  iqlimning  o`zgarib 
borishiga,  sayyoramiz  qutblari  va  baland  tog`lardagi  abadiy  muzliklarning  sekin-asta  tugab 
borishiga olib kelishi mumkin.  
   Atmosferaning  ifloslana  borishi  insoniyat  oldiga  yana  bir  murakkab  muammoni 
qo`ymoqda. Keyingi yillarda havoga ftor-xlorli birikmalarning tobora ko`p chiqarib yuborilishi 
natijasida Yerdagi hayotning qalqoni hisoblangan ozon qoplamining tobora yupqalashib borishi 
kuzatilmoqda.  "Ozon  tuynugi”  deb  nomlangan  ana  shu  holat  dastlab  Janubiy  Amerikaning 
Antarktidaga  tutash  hududlari,  so`nggi  yillarda  esa  Yevrosiyoning  shimoliy  kengliklari  ustida 
ham kuzatila boshlandi.  
   Bunday  muammolarning  kelib  chiqishi,  asosan,  jamiyat  bilan  tabiat  o`rtasidagi 
munosabatlarning buzila borishi va atrof-muhitning ifloslanishi bilan bog`liq. Demak, insoniyat 
oldida tabiatga "Siz” deb munosabatda bo`lish vazifasi turadi.  
   Atrof-muhitning  ifloslanib  borishi  tabiatni  muhofaza  qilish  yo`llarini  izlash  va  bu 
murakkab muammolarni hal qilishga undaydi.  
   Atrof-muhitni  himoya  qilishning  qator  samarali  yo`llari  ishlab  chiqilgan.  Ulardan 
birinchisi  –  atrof-muhitni  ifloslaydigan  korxonalarda  bunga  yo`l  bermaslik  choralarini 
ko`rishdir. Buning uchun turli chiqindilarni tozalovchi tizimlarni barpo etish, iflos yoqilg`ilarni 
ishlatishdan  voz  kechish,  axlatlarni  qayta  ishlash  korxonalarini  barpo  etish,  ishdan  chiqqan 
yerlarni rekultivatsiya qilish kabi yo`llardan foydalanish lozim.  
  Ikkinchi yo`l – ishlab chiqarishda tabiat muhofazasini har taraflama uddalay oladigan 
yangi  texnologik  imkoniyatlardan  keng  foydalanish,  chiqindisiz  ishlaydigan  ishlab  chiqarish 
tizimlarini joriy qilishdir.  
   Uchinchi  yo`l  –  aholi  zich  yashaydigan  hududlarni  "iflos”  ishlab  chiqarish 
tarmoqlaridan  xoli  qilish.  Atrof-muhitni  eng  ko`p  ifloslaydigan  sanoat  tarmoqlari  qatoriga 
issiqlik  elektr  energetikasi,  metallurgiya,  kimyo  va  neft-kimyo,  selluloza-qog`oz,  sement  kabi 
sanoat  tarmoqlari  kiradi.  So`nggi  davrlarda  dunyoning  ko`pchilik  yetakchi  induatrial 
mamlakatlarida  bunday  "iflos”  ishlab  chiqarish  tarmoqlarini  iqtisodiy  jihatdan  kam 
o`zlashtirilgan  kimsasiz  hududlarda  joylashtirishga  ahamiyat  berilmoqda.  Ana  shunday 
tamoyillarga  mustaqillik  yillarida  O`zbekistonda  ham  alohida  ahamiyat  berila  boshlandi. 
So`nggi yillarda bunyod etilgan Buxoro neftni qayta ishlash, Qo`ng`irot soda va Sho`rtan gaz-
kimyo  sanoat  markazlari  keng  yaydoq  cho`l  hududlarida  joylashtirildi.  Bu  holat  ekologik 
sharoitni yaxshilashga samarali xizmat qiladi.  

---

12 
   Ekologik  siyosat.  Tabiiy  resurslardan  xo`jasizlarcha  foydalanish,  atrof-muhitning 
ifloslanib  borishi  biz  yashayotgan,  nafas  olayotgan  muhitni  tobora  betoblik  girdobiga 
boshlamoqda.  Bu,  o`z  navbatida,  jamiyat  oldiga  qarshi  choralarni  ko`rishdek  murakkab 
vazifalarni qo`ymoqda.  
   Ekologik  siyosat  –  ekologiya  fani  talab  va  tavsiyalarini  hosibga  olgan  holda,  bizni 
o`rab  turgan  tabiiy  muhitni  muhofaza  qilish  va  uni  sog`lomlashtirishga,  tabiiy  resurslardan 
samarali  foydalanish  va  ularni  boyitishga  qaratilgan  siyosatlar  majmuasidir.  Odatda,  bunday 
siyosat  davlat,  regional  va  global  doirada  olib  borilishi  mumkin  va  o`zida  tabiatni  muhofaza 
qilishning huquqiy asoslari (qonunlar)ni yaratish va ularga amal qilishni ko`zda tutadi.  
  Keyingi o`n yilda AQSH, Yaponiya, qator Yevropa Ittifoqi va MDH davlatlari, ayrim 
rivojlanayotgan mamlakatlar murakkab ekologik holatni sog`lomlashtirishga qaratilgan zaruriy-
huquqiy hujjatlarni ishlab chiqdilar, qonunlar qabul qildilar va amaliyotda qo`llay boshladilar.  
 Ularda  ekologiyani  sog`lomlashtirishga  bel  bog`lagan  xalq  harakati  va  partiyalar 
(masalan, "Yashillar”, "Grinpis” va boshqalar) faol ish olib bora boshladi. Natijada, o`tgan 80-
yillar  monaynida,  asosan,  iqtisodiy  rivojlangan  mamlakatlarda  atrof-muhitning  ifloslanish 
darajasi sekin-asta pasayib bordi. Bu ijobiy holatni aynan ana shunday harakatlarning natijasi, 
deb baholamoq kerak. 
 Shunga  qaramay,  ko`pchilik  mamlakatlarda  ekologik  vaziyat  hamon  keskinligicha 
qolmoqda.  Keng  doirada  amaliy  natijalarga  erishish  uchun  butun  jahon  doirasida  kuchlarni 
birlashtirish zaruriyati mavjud. Shu maqsadda 1972-yilda Stokgolmda, 1975-yilda Xelsinkida, 
1992-yilda  Rio-de-Janeyroda,  1998-yilda  Kiotoda  atrof-muhit  muhofazasiga  oid  yirik  xalqaro 
anjumanlar bo`lib o`tdi va ularda muhim qarorlar qabul qilindi.  
 Muhim  tomoni  shunchaki,  atrof-muhitni  muhofaza  qilish  va  ekologiyani 
sog`lomlashtirish  muammolarini  hal  qilishda  BMT  va  uning  ko`plab  bo`limlari  faol  ish  olib 
bormoqda. Jumladan, BMTning atrof-muhitni muhofaza qilish dasturi (YUNEP) dir. Bu dastur 
atrofida  shakllangan  rasmiy  idoralar  turli  mamlakatlarda  bu  sohada  olib  borilayotgan  ishlarni 
muvofiqlashtirib  turadi,  mamlakatlarda  to`plangan  tajribalarni  umumlashtiradi,  istiqbolli 
ishlarni qo`llab-quvvatlaydi. YUNEPning bosh irodasi Nayrobi (Keniya) shahrida joylashgan.  
   Atrof-muhitni  sog`lomlashtirishda,  ekologik  muammolarni  ijodiy  hal  qilishda 
jamoatchilikning  ham  katta  xizmat  qilishi  kutiladi.  Aynan  shu  maqsadda  O`zbekistonda 
jamoatchilik  asosida  "Ekosan”  harakati  tashkil  topdi.  U  nafaqat  O`zbekistonda,  balki  butun 
Markaziy Osiyo mintaqasida tabiatni muhofaza qilish, aholi yashash muhitini sog`lomlashtirish 
yo`lida harakat qilmoqda.