Buxoro muhandislik texnologiya

 
Nazorat savollari 
1.
 
Sorbsiya deb nimaga aytiladi? 
2.
 
Adsorobsiya, absorbsiya va xemosorbsiya haqida ma’lumot bering. 
3.
 
Adsorbsiya kattaligi nimani ifodalaydi? 
4.
 
Faollashtirilgan ko’mirning afzalliklari haqida ma’lumot bering. 
5.
 
Adsorbent nima? 
 
Sorbsiya  –  bu  atrof-muhitdan  kerakli  moddalarni  kattiq  jism  yoki  suyuqlik  yordamida 
shimib olish jarayonidir. Agar havo yoki gazni qattiq jism o’ziga yutib olsa, unda bu jarayonni 
adsorbsiya deyiladi va agar suyuqlik o’ziga yutib olsa – absorbsiya deb ataladi. 
Agar yutib olingan modda (masalan, gaz, suyuqlik) qattiq jism tarkibidan ajralib chiqsa, 
ya’ni qatiq jmsm “terlasa”, unda bu jarayonni desorbsiya deyiladi. 
Amalda desorbsiyani 2 yo’l bilan amalga oshirish mumkin: 
1. Haroratni oshirish yo’li bilan. 
2. Yutadigan moddaning bosimini kamaytirish yo’li bilan. 

---

75 
O’ziga  yutib  oluvchi  moddalarni  adsorbentlar  deyiladi.  Adsorbentlar  sifatida 
faollashtirilgan  ko’mirlar  (masalan,  gaz  tozalash  moslamalar  (protivogazlar)da  ishlatiladigan 
ko’mirlar),  silikagellar,  sintetik  seolitlar,  polimer  plyonkalari  va  tolalari  va  boshqa  moddalar 
ishlatiladi. 
Sanoatda  adsorbsiya  usuli  gazlarni  turli  zaharli  modddlardan  tozalash  uchun 
qo’llaniladi.  Adsorbsiya  usuli  yordamida  changli  havo  aralashmalaridan  havoni  tozalab  olish 
mumkin. Bundan tashqari, adsorbsiya usuli yordamida ba’zi bir qimmatbaho moddalarni ushlab 
qolib, boshqa qolgan moddalarni texnologik jarayonga qaytarish mumkin. 
Adsorbentlar  kerakli  moddani  yutib  olish  qobiliyati  bilan,  ya’ni  adsorbsiya  kattaligi 
bilan ifodalanadi. Adsorbsiya kattaligi esa a, g/100g bilan ifodalanadi. Buning ma’nosi shundan 
iboratki, u 100 g adsorbent necha gramm gaz yoki suyuqlikni o’ziga yutib olganini ko’rsatadi. 
Adsorbsiya  kattaligining  qiymati  qancha  katta  bo’lsa,  demak  adsorbent  siftida  qo’llanilgan 
modda shuncha yaxshi adsorbent hisoblanadi. 
SHuni  alohida  ta’kidlash  kerakki,  a  adsorbentning  kimyoviy  tarkibiga,  xossalariga  va 
zaharli modda (ya’ni, adsorbat)ning xossalariga bog’liq bo’ladi. Bundan tashqari, adsorbasiya 
kattaligi a tashqi omillarga, ya’ni tozalanayotgan havo yoki gaz tarkibidagi zaharli moddaning 
bug’ bosimiga va haroratiga bog’liq bo’ladi. 
Adsorbsiya  kattaligining  bosimga  bog’liqligi  quyidagi  adsorbsiya  izotermalari 
tenglamasi bilan ifodalanadi: 
p
в
p
B
a
a
*
1
*
*
max


 
bu erda 
a
 ma’lum holatdagi adsorbsiya kattaligi, mol/g; 
a
max 
 – qo’llanilgan adsorbent uchun adsorbsiya kattaligining maksimal qiymati, mol/g; 
v – adsorbsiya koeffisienti, 1/Pa; 
r – zaharli moddaning bug’ bosimi, PaR, kPa