Buxoro muhandislik-texnologiya instituti «chizma geometriya va muhandislik grafikasi» kafedrasi

O’quv kursida bajariladigan chizma topshiriqlari A3 formatida bajariladi.
1.4. O’zR DST 2.302 – 96 (Masshtablar) 
Detal va detallar birikmasi (uzel) haqiqiy o’lchamlari bo’yicha formatga 
chizilayotganda uning o’lchamlari katta bo’lib format qog’oziga sig’masa yoki detal 
va uzellar o’lchamlari kichik bo’lib chizmani ushbu o’lchamlar bo’yicha chizishni 
qiyinlashtirsa haqiqiy o’lchamlar marta kichraytiriladi yoki marta kattalashtiriladi. 

---

8 
Haqiqiy – real o’lchamni necha marta kichraytirish yoki kattalashtirishni O’zR DST 
2.302 – 96 belgilab beradi. 
Kichraytirish 
masshtabi 
1:2, 1:2.5, 1:4, 1:5, 1:10, 1:15, 1:20, 1:25, 1:40, 1:50,
1:75, 1:100, 1:200, 1:400, 1:500, 1:800, 1:1000
Natural kattalik 
1:1 
Kattalashtirish 
masshtabi
2:1, 2.5:1, 4:1, 5:1, 10:1, 20:1, 40:1, 50:1, 100:1
Izoh:
Kichraytirish masshtabi 1:2.5 va kattalashtirish masshtabi 2.5:1 imkon 
qadar qo’llanmaydi. 
1.5. O’zR DST 2.303 – 96 (Chiziqlar) 
 
Chizma topshiriqlarni bajarishda chiziq turlari va chiziq qalinliklari qat’iyan 
O’zR DST talablariga mos kelishi shart. Quyidagi jadvalda chizma chiziqlarining 
turlari, ko’rinishi va nisbiy o’lchamlari O’zR DST 2.303 – 96 ga asosan berilgan. 
Nomlanishi 
Tuzilishi 
Yo’g’onligi 
Qo’llanilishi 
Yo’g’on tutash 
chiziq - Asosiy 
S 
(S = 0.5 ... 
1.5 mm) 
Ko’rinadigan kontur-lar, kesim 
konturlarini tasvirlovchi chiziq 
Ingichka tutash 
chiziq 
O’lcham va chiqarish 
chiziqlari, shtrixlash chiziqlari, 
joyida qirqim konturlari va h. 
Tutash to’lqinsimon 
Uzilish joylarini bel-gilovchi, 
ko’rinish va qirqimlarni 
chekjlov-chi chiziq 
Shtrix chiziq 
Ko’rinmas konturlarni 
tasvirlovchi chizig’i 
Ingichka 
shtrixpunktir 
Markaz va o’qlarni belgilovchi 
chiziq 
Qalinlashgan 
shtrixpunktir 
Termik ishlov va 
qoplamalanishi lozim yuzalar 
chizig’i. Qirquvchi tekislikdan 
oldinda joylashgan 
elementlarni tasvir-lovchi 
chiziq (Ustida proeksiyalash) 
3
2
S
S

3
2
S
S

3
2
S
S

3
2
S
S

S
S
3
2
2


---

9 
S
S
2
1
1

3
2
S
S

3
2
S
S
