Buxoro filiali «yer tuzish va yer kadastri» kafedrasi yer monitoringi

 
 
 
7-mavzu. YER MONITORINGINING MINTAQAVIY TIZIMI 
 
1. Yer monitoringining mintaqaviy tizimining vazifalari 
2. Yer monitoringining axborot mintaqa tizimining manbaalari
3. Agroekologik monitoring 
 
Yer resurslari va ularning muhim hududiy va mintaqaviy farqlari yer 
monitoringining mintaqa tizimini yaratish to‘g‘risida gapirish tug‘risida aytib 
o‘tish zarur. U ma’muriy chegarada va tabiiy ekologik mintaqada yerlar holatini 
nazorat qilishi kerak. 
Yer monitoringi mintaqaviy tizimining maqsadi yerlar holatini nafaqat 
tabiiy ekologik baholash, balki mintaqa hududini uzluksiz kuzatish va nazorat 
qilish, shaharlar va tumanlar ma’muriy chegaralarida ham olib boriladi. 
Yer monitoringining mintaqa tizimi quyidagi vazifalarni bajaradi: 
-
mintaqalar bo‘yicha ma’lumotlar axboroti bazasini yaratish va ishlab 
chiqish; 
-
kuzatish ishlarini olib boruvchi majmualarning turli xil mintaqaviy 
kuztish punktlarini yaratish; 
-
mintaqaning yer resurslari holatini masofali nazorat qilishni ham, ham 
mintaqa tizimlarini asbob – uskunalar bilan qurollantirish; 
-
yerlardan foydalanilganda yoki ular ifloslangan holatda degradatsiya 
darajasini aniqlashning mezonlari va har xil me’yoriy ko‘rsatkichlar ishlab chiqish; 
-
yerlar iste’moldan chiqarilishining ruxsat beriladigan hajmini aniqlash; 
-
boshqaruv qarorlarini qabo’l qilish maqsadida turli xil tabiiy muhit 
kadastrlari va monitoringlarini axborot bilan ta’minlash; 
-
yerlar holatiga ta’sir ko‘rsatadigan asosiy negativ jarayonlar turlari va 
darajasi bo‘yicha ajratish bilan mintaqa hududini lanshaft – ekologik 
rayonlashtirishni ishlab chiqish; 
Yer monitoringining axborot mintaqa tizimining manbaalariga quyidagilar 
xizmat qiladi: 
1)
Bazali axborot – yer resurslaridan foydalanishning tarkib topgan tizimi 
va ular sifatiga ta’sir ko‘rsatadigan salbiy omillarni turli xil mavzuli xaritalar 
(tuproqqa oid, geomorfologik, geobotanik, agrokimyoviy, gidrologik va h.k.) 
foydalanish bilan yer resurslari potensialini aks ettiradi. 

---

2)
Tezkor axborot – yer resurslari o‘zgarishining miqdor va sifatini aks 
ettiradi. Bunday holatda tuman va viloyat yer resurslari boshqarmalarining statistik 
hisobotlaridan foydalaniladi. 
3)
Ma’lumotli axborot – yerlar holatiga u yoki bu salbiy ta’sir 
ko‘rsatishning favqulotda vaziyatini aks ettiradi. Bunday axborotning manbai – 
zond bilan masofali kuzatish uslubi va yer ustida taftish o‘tkazishdir. 
Yer monitoringining mintaqaviy tizimini muhim vazifalaridan biri 
landshaft – ekologik rayonlashtirishni ishlab chiqishdir. 
O‘zbekistonning hozirgi zamin landshafti turli – tuman tabiiy, tabiiy – 
antropogen va antropogen tashkil topishini ifodalaydi, ularning tuzilishi va holati 
quyidagilar natijasidadir: 

Birinchidan, tabiat hodisalarining ro‘y berishi; 

Ikkinchidan, 
inson 
va 
tabiatning 
birgalikdagi 
ko‘p yillik 
faoliyatlaridir. Yerdan foydalanishning tuzilishi hududning tabiiy, tarixiy va etnik 
xususiyatlari bilan muvofiqlikda shakllanishi. Bu o‘z navbatida yerdan 
foydalanishda salbiy jarayonlarning oldini olish bo‘yicha chora – tadbirlar va 
xo‘jaliklarning ixtisosligini belgilab beradi. 
Hududni landshaft – ekologik rayonlashtirishning asosiy vazifasi 
landshaftli muammolar va tabiiy muhit o‘zgarishi darajasini o‘rganish 
(aniqlash)dan iboratdir. 
SHu bilan birga tabiiy majmualarda, texnologiyalarda, xususiyatida 
saqlanishi katta ahamiyatga ega. Ular landshaft – ekologik balansini 
(muvozanatini), yerlardan foydalanish turlari va hududning ekologik kartasini 
shakllantirish uchun zarurdir. 
Landshaftga oid tekshirish dala (statsionar va ekspeditsiyali) taftish qilishni 
o‘z ichiga oladi. Landshaftli tekshirishning birlamchi bosqichi – landshaftli 
tasvirlash va kartografiyalashtirish, landshaftli tasvirlar kichiq masshtabli landshaft 
– ekologik xaritalarni (1:25000) yaratish uchun asos tashkil etadi. Bunday xarita 
bitta yoki bir qancha jarayondaki, ularning tarqalishi batafsil tavsifi, 
shakllanishining o‘ziga xos xususiyatlari bilan o‘sha masshtabda kartalar tuzib 
chiqish uchun asos bo‘ladi. Bu xarita yoki bu salbiy oqitlarni baholash uchun bazis 
(asos) bo‘ladi. 
Hozirgi vaqtda har qanday hudud rivojlanishining xo‘jalik harakati va 
barcha rejalari tabiatda landshaft – ekologik muvozanatni saqlab qolishga, yerlar 
degradatsiyasi mavjud bo‘lgan joylarni yo‘q qilishi va betaraflantirish to‘la imkon 
beradigan qishloq xo‘jaligi, sanoat va boshqa antropogenli o‘zgargan strukturasini 
shakllantirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak.