Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti

"Madaniyat" tushunchasini turlicha sharhlaydilar. Biz uni sodda qilib, "ma’naviyatning moddiy voqelikdagi izlaridir"degan bo‘lur edik. Albatta, boshqacha ta’riflar ham bor. Ulardan biriga ko‘ra asli tabiatdan farqli o‘laroq, inson faoliyatining barcha mahsulini "madaniyat" (aniqrog‘i, kultura) deyiladi. Ammo masalaning bir nozik jihati bor. Afsuski, inson voqelikni doim ham ijobiy tarafga o‘zgartiradi, deb bo‘lmaydi. Ajoyib qasrlarni bunyod etgan, vohalarni obod etgan ham inson, shaharlarni to‘pga tutib kulini ko‘kka sovurgan, o‘rmonlarga o‘t qo‘ygan ham odam bolasi (zero hayvonning qo‘lidan bu ishlar kelmaydi). Dunyoni hayratga solgan kashfiyotlar, ko‘ngillarni zabt etuvchi g‘azallar, dostonlar inson aql-zakovati, iste’dodi mahsuli, ammo kitoblarni gulxan qilib yoqtirgan, ona tuproqni zaharlab, zilol suvni og‘uga aylantirganlar ham johil sarbozu savodsiz dehqon emas, o‘zini tabiat-u jamiyat ustidan hukm-farmo bilgan ulamo-yu kubarolardir.
SHu sababli madaniyatni insonning faqat yaratuvchilik faoliyati natijalariga nisbat bersak durust, buzg‘unchiligiga emas. YAratuvchilik esa alq-idrok, iste’dod va mahorat, bilim va tajriba, riyozat va mehr bilan amalga oshadi, jaholat va qahr, xudbinlik va g‘aflat bilan emas.
Qisqasi, ma’naviyat madaniyatni yaratadi, ma’naviyat imkon, madaniyat ushbu imkondan tug‘ilgan mavjudlik. Ma’naviyat o‘tmish, bugun va kelajakni qamrab oladi. Madaniyat esa o‘tmish va bugunga taalluqli. Ma’naviyat kelajakni belgilaydi, madaniyat bugungi ahvolni ko‘rsatadi.