Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti

 Leksikologiya va leksika atamalari. Leksikologiya va leksika atamalari.

• 1.Leksikologiya tilshunoslikning mustaqil bo’limi bo’lib, yunoncha lexikos—lug’at, so’z so’zga doir va logos—ta’limot so’zlarinig birikuvidan iborat bo’lib, leksika (so’z) haqidagi ta’limot demakdir. Demak,soz va uning ma’nolarini o’rganuvchi tilshunoslikning bo’limga leksikologiya (ba’zan leksika) deyiladi
•  2.Bu bo’limda tilning lug’at boyligi, so’z va uning lug’aviy ma’nolari , so’z va uning ko’chma ma’nolari ma’no ko’chish usullari so’zlarning qo’llanish doirasiga ko’ra turlari o’rganiladi. 
• 3.Leksika atamasi 2 ma’noda ishlatiladi. a)tilning lug’at tarkibi , so’zlar yig’indisi b) lug’at tarkibini o’rganuvchi tilshunoslikning alohida bo’limi; leksika atamasining ikkinchi ma’nosi uchun leksikologiya atamasi ham qo’llaniladi.

So’z va uning ma’nolari 

• 1.Ma’lum ma’no bilan bog’langan va morfologik shakllangan tovush yoki tovushlar birikmasi so’z sanaladi. 
• 2. So’z ikki xil ma’no bildiradi. Bu ikki xil so’zni biz opa so’zi orqali ko’rib chiqaylik. - Opa so’zi aka,uka singil so’zlai bilan qarindoshlik ma’nosi bilan bir guruhga birlashadi . Ayni paytda bir guruhga mansub bo’lgan yuqoridagi so’zlar bir-biriga zidlanganda, ma’lum ma’nolari bilan o’zaro farqlanadi. Xususan ,opa so’zi : -- o’gay opaga zidlanganda ,qarindoshlik (o’gay emaslik ) ma’nosini bildirishi bilan ; --opa so’ziga zidlanganganda men bilan bir bo’g’inga mansublik ma’nosini bildirishi bilan ; -- aka,uka so’zlariga zidlanganda, ayol jinsiga mansublik ma’nosiga mansubligi bilan --singil so’ziga zidlanganda opaning mendan kattalik singilning kichiklik ma’nosiga egaligi bilan farq qiladi. . Opa so’zining boshqa qarindoshlik bildiruvchi so’zlar bilan birlashtirib turadigan va ayni paytda ularni bir-biridan farqlaydigan ma’nolarining jami uning atash ma’nosi yoki leksik ma’nosi deyiladi. Opa so’zi yuqoridagi ma’nodan tashqari predmetlik, bosh kelishik,birlik ma’nolariga ham ega. Bu ma’nolar uning Grammatik ma’nosi sanaladi. . Ko’rinadiki,nutq jarayonida har bir so’z leksik va Grammatik ma’’nolar uyg’unligidan tashkil topadi