Buxoro davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti

O’QISH KO’NIKMASINI O’QITISHDA MATNDAN OLDIN TASHKIL QILINADIGAN MASHQLAR
O‘qish ko‘nikmasi o‘rgatilayotganda o‘qituvchilar darsni o‘qishdan oldingi mashqlar, o‘qish davomidagi mashqlar va o‘qishdan keyingi mashqlar bilan olib borishlari zarur. O‘qish ko‘nikmasi o‘qitishda matndan oldin tashkil qilinadigan mashqlar turi ko‘p.
O‘quvchilarni darsga va matnga tayyorlash 3 bosqichdan iborat boʻlib, u oʻqish darslarining bosqichlari deb nomlanadi. Oldindan oʻqish boʻlimi oʻquvchilarni haqiqiy oʻqishdan oldin tayyorlashga qaratilgan faoliyat va mashqlardan iborat jarayondir.
O'qishdan oldingi mashg'ulotlarning muhimligi uchun quyida sanab o’tilgan omillar sabab bo’ladi:
a)o'qish darsida o'qishdan oldingi mashg'ulotlar muhim rol o'ynaydi. Har bir oʻqish darsi foydalanuvchi bilimlarni faollashtirish va oʻquvchini oʻqishga tayyorlash uchun bir qator tadbirlardan boshlanishi kerak.
b)oʻqishdan oldingi mashgʻulotlar talabalarga tegishli sxemalarni faollashtirish va oʻqishga undash orqali oʻqish faoliyatiga tayyorlanishga yordam beradi.
c)Oʻqishdan oldingi mashgʻulotlar oʻquvchilarga matndagi mavzu, lugʻat va ehtimoliy muhim grammatik tuzilmalarni oldindan bilib olishga ko’maklashadi
Har bir chet tili o’qituvchisi sinfda amalga oshirishimiz mumkin bo'lgan o'qishdan oldingi quyidagi mashg’ulotlarni amalga oshirishi mumkin.
O‘qishdan oldingi birinchi mashg'ulot mavzu bo'yicha munozara yaratishdir. O‘qituvchi mavzu yuzasidan fikr bildiruvchi 4 ta gap tayyorlaydi, so‘ng ularni sinfning 4 burchagiga yopishtirib qo‘yadi. Talabalar borib, o'zlari rozi bo'lmagan fikrning yonida turishadi. Guruhlar nima uchun mavzu bo‘yicha ushbu kelishmovchiliklarni tanlaganliklarini o‘qituvchi va qolgan talabalarga tushuntiradilar. Misol uchun,o’qituvchi o’quvchilarga ‘’ Masofaviy ta’lim afzalmi yoki an’anaviy talim ’’ mavzusida matn beradi va matnni o’qishdan oldin mavzu yuzasidan oldindan tayyorlagan fikr bildiruvchi 4ta gapni o’quvchilarga taqdim etadi. O’quvchilar har biri shu 4ta fikrdan o’ziga ma’qul bo’lmagan fikrni tanlab, o’sha fikr yopishtirilgan burchakka boradi va nima uchun ushbu fikrga noroziliklarini qolgan talabalar va o’qituvchiga tushuntiradilar.
O‘qishdan oldin tashkil qilinadigan ikkinchi mashg'ulot ‘’Iqtiboslar keltirish’’ deb nomlanadi. Bu faoliyat mashhur kitoblardagi hikmatli so‘zlardan foydalanishni talab qiladi, o’qituvchi bu mashg’ulotda mashhur kitoblardan iqtiboslarni tanlashi kerak bo’ladi. Buning uchun o’qituvchi o’zi yoritmoqchi bo'lgan mavzu bo'yicha iqtibos topadi va o'quvchilarga uchtadan guruh tuzib, oldindan tanlagan iqtiboslarni muhokama qilishini aytadi. Misol uchun, o’qituvchi ‘’ Suv-obi hayot’’ mavzusidagi matn uchun birorta kitobdan yoki xalq maqollaridan iqtibos va hikmatli so’zlarni topib o’quvchilarga beradi. O’quvchilar esa matnni o’qimasdan turib berilgan iqtiboslar matnga qay tarzda bog’liq bo’lishi mumkinligini taxmin qilishadi.
O‘qishdan oldin tashkil qilinadigan uchinchi mashg'ulot so'zlardan taxmin qilish deb ataladi. Bu mashqda o‘quvchilar o‘qimoqchi bo‘lgan matnni ko‘rishdan oldin, o‘qituvchi doskaga matndan 5 yoki 6 ta so‘z yozadi va o‘quvchilardan mavzu nima haqida ekanligini taxmin qilishni so‘raydi. Talabalar fikr-mulohazalarini muhokama qiladilar, so'ngra o'qituvchi ularning qanchalik yaqin yoki uzoq ekanligini tasdiqlaydi. Misol uchun, o’qituvchi doskaga ‘’pandemiya’’, ‘’vaksina” kabi so’zlarni yozadi, o’quvchilar esa so’zlar yordamida bo’lajak matn haqida fikr mulohazalarini boshqalar bilan bo’lishadilar.
O‘qishdan oldin tashkil qilinadigan to’rtinchi mashg'ulot rasmlarga qarab taxmin qilish deb nomlanadi. Bu mashg’ulotda o'qituvchi beriladigan hikoyaga bog'langan 3 ta rasm yoki ob'ektni topadi va o'quvchilardan ular qanday bog'langanligini taxmin qilishni so'raydi.Talabalar matnni o'qib, ular o'zlari yaratgan hikoya haqida gapirib munozaralari to'g'ri yoki noto'g'ri ekanligini tekshirishadi. Misol uchun o’qituvchi ‘’Universitet hayoti’’ mavzusidagi matn uchun universitet, talaba va o’qituvchilarning rasmlarini topadi va o'quvchilardan ular qanday bog'langanligini taxmin qilishni so'raydi. O’quvchilar o’zlarining taxminlarini aytishadi.
O‘qishdan oldin tashkil qilinadigan beshinchi mashg'ulot tasviriy mashg’ulot deb ataladi. Bu mashg‘ulotda o‘qituvchi matndan bir nechta kalit so'zlarni tanlaydi. Sinfni ikki yoki uchta guruhga bo'ladi. Har bir guruhdan bir o'quvchi (bir vaqtning o'zida) doskaga keladi. Ularga so'z aytiladi va ular bu so'zni chizishlari kerak bo‘ladi. Ular chizmalarida harflar yoki raqamlardan foydalanishlari mumkin emas. Boshqa talabalar bu so'z nima ekanligini taxmin qilishga harakat qiladilar va o'z jamoalariga ball to'playdilar.
O‘qishdan oldin tashkil qilinadigan oltinchi mashg'ulot gaplar yordamida taxmin qilish deb nomlanadi. Bu mashg’ulotda o‘qituvchi matndan 3 ta gapni o‘qib beradi. Talabalar ularni daftarlariga yozadilar va do'stlari bilan tekshiradilar.Agar kerak bo'lsa, jumlalar yakuniy tekshirish sifatida doskaga yoziladi. . Keyin o'qituvchi bu gaplar beriladigan matn bilan qanday bog'lanishga ega bo‘lishi mumkinligini va matn nima haqida ekanligini so‘raydi Talabalar o‘z taxminlarini aytadilar, keyin matnni tezda o'qib, taxminlarini tekshiradilar.
O‘qishdan oldin tashkil qilinadigan yettinchi mashg'ulot “Siz nechta so'z bilasiz?” deb ataladi. Bu mashg’ulotda o‘qituvchi alifbodagi harflarni 3 yoki 4 ta ustunga yozib doskaga tayyorlaydi. Talabalar bir-birining orqasida ikkita chiziq hosil qiladilar. Qaysi jamoa nima yozganini bilish uchun 2 ta rangli markerdan foydalaniladi. O'qituvchi sinfga mavzu beradi. 2 nafar o‘quvchi doskaga o‘tadi va mavzuga oid bitta so‘zni doskaga u boshlangan harf yoniga yozadi, so‘ng markerni o‘z jamoasidagi keyingi o‘quvchilarga uzatadi va navbatning orqa tomoniga o‘tadi. 2 ta jamoa 3 daqiqa ichida doskaga iloji boricha ko'proq so'z yozish uchun raqobatlashadi. Eng ko'p va to'g'ri javob bergan jamoa g'alaba qozonadi!
O‘qishdan oldin tashkil qilinadigan sakkizinchi mashg'ulot videolar deb nomlanadi. Bugungi internetda kunda juda ko'p yaxshi bepul manbalar mavjud. Bu mashg’ulotni bajarish uchun birinchi navbatda o‘qituvchi o'qish mavzusiga oid qisqa videoni topishi kerak bo‘ladi. Videoni o'qituvchi ko'rganidan so'ng, bir nechta oddiy muhokama savollarini tayyorlaydi. Videoni o‘quvchilarga ko‘rsatadi, so'ngra o'quvchilardan sheriklari bilan ko'rganlari haqida gaplashishlarini so'raydi va shu orqali matn haqida tanish fikrlarga ega bo’linadi.
O‘qishdan oldin tashkil qilinadigan to’qqizinchi mashg'ulot aqliy hujum deb ataladi. O'qituvchi o'quvchilarga matn mavzusini beradi va talabalar mavzu bo'yicha barcha bilimlarini baham ko‘radilar. Ushbu faoliyatning maqsadi va bu mashg'ulotdan maqsad bu o'quvchilarga o'qimoqchi bo'lgan narsalar haqida taxminlar yaratishga yordam berish va keyin ularning kutganlari bajarilganligini ko'rishdir. Misol uchun, agar o‘qituvchi oʻsmirlarga ijtimoiy tarmoqlarning taʼsiri haqida taʼlim berishi kerak boʻlsa, oʻquvchilar navbatma-navbat oʻtib, mavzu boʻyicha suhbatlashishlari mumkin, chunki ular oʻqiganlarida oʻqigan matnlari ularning kutganlarini tasdiqlaydimi yoki yoʻqligini tasdiqlashi mumkin.
O‘qishdan oldin tashkil qilinadigan o’ninchi mashg'ulot to'g'ri yoki noto'g'ri deb nomlanadi. Ijtimoiy tarmoqlarning o'smirlarga ta'sirini yana bir misol qilib olaylik. O‘qituvchi sinfga kelib, talabalardan mavzuga doir bir nechta umumiy savollar beradi va ulardan bu gaplarni to'g'ri yoki yolg'on deb o'ylashlarini so'raydi. Talabalarning javoblari bir-birlariga oshkor qilinmaydi va oʻqish paytida ular toʻgʻri yoki notoʻgʻri ekanligini tasdiqlashlariga imkon yaratiladi. Bu mashg’ulotdan o‘qishdan oldin, o’qish davomida va o’qishdan keyin tashkil qilinadigan mashg'ulot sifatida ham foydalanish mumkin. O’qish davomida bu mashg’ulotdan matn ichidagi savollarga javob topishda qo’llash mumkin, o’qishdan keyin esa olingan bilimlarni sinovdan o’tkazish uchun o’qituvchi mavzu yuzasidan gaplar tuzadi va dars oxirida o’quchilardan gaplar to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligini so’raydi.
O‘qishdan oldin tashkil qilinadigan o’n birinchi mashg'ulot lug'at bilan tanishtirish deb ataladi.Yuqori sinfi kontekstida o'quvchilar o'qish paytida noma'lum so'zlardan tushkunlikka tushmasliklari uchun kerakli lug'atni joriy qilish har doim muhim bo'ladi. Lugʻat bilan tanishtirish zerikarli vazifa boʻlishi kerak emas, o‘qituvchi osonlikcha asosiy lugʻatga ega soʻz yaratishi va oʻquvchilar unga bu soʻzlar haqida biror narsa aytib bera olishlarini koʻrishi mumkin. Bu mashg’ulotda o’qituvchi yangi lug’atlarni doskaga yozadi va talalabalarga o’rgatadi.
Shuni esda tutish kerakki, o'qishdan oldingi bosqich uch bosqichning birinchisi bo'lib, pedagog sinfda o'qish paytida qanday faoliyat turlarini o'rganishi va shuningdek, o'qishdan keyingi strategiyalarning eng keng tarqalgan turlarini o'rganishi lozim. O‘qituvchi ularning barchasini boshqarganidagina, o'qish darslari muvaffaqiyatli bo'ladi.