masalalarini o'rganib, o'zining «Janubiy Germaniya markaziy o'rinlari» nomli kitobini
Markaziy o'rinlar turli yiriklikdagi shahar va boshqa aholi manzilgohlari bo'lib,
ular o'ziga xos ta'sir doirasi, xizmat ko'rsatish radiusiga ega. Ideal holatda har xil
miqyosdagi markaziy o'rinlar geografik muhitda oltiburchak shaklga ega va ular
Kristaller uchun ham hudud barcha sharoitlar bo'yicha bir xil bo'lishi, ya'ni
hudud tep-tekis, aholi, aholi manzilgohlari, yo'l va boshqalar bir xil joylashgan. Ana
shunday ideal manzaradan kelib chiqqan holda u o'zining ilmiy g'oyasini yaratdi. V.
Kristaller nomi bilan «Markaziy o'rinlar», iyerarxiya, shaharlar klassifikatsiyasi kabi
tushunchalar, aholiga xizmat ko'rsatish sohalarini joylashtirishga oid ilmiy fikrlar
vatandoshlarining ilmiy ishlanmalarini umumlashtirib (u A.Veberning o'quvchisi
edi), barcha xo'jalik tarmoqlarini joylashtirish to'g'risida ish olib bordi. A. Lyosh
g'oyalarining mohiyati uning maxsus kitobida (ruscha nomi «Географическое
41
A.Lyosh qishloq xo'jaligining
areal, maydon sifatida, sanoatning esa
nuqtasimon hududiy tashkil etish xususiyatlarini asoslab berdi. U birinchi bo'lib
«bozor muhiti yoki makoni», «iqtisodiy landshaft» (hozirgi kunda —iqtisodiy rayon)
tushunchalarini yaratdi va fanga kiritdi. Agar avvalgilar, xususan I. Tyunen va A.
Veber alohida korxonani, tarmoqni o'rgangan bolishsa, A. Lyosh ishlari barcha
xo'jalik sohalarini qamrab oldi va o'z mohiyatiga ko'ra mikroiqtisodiy bozor
munosabatlari, uning ta'sir doirasi haqiqiy rayon tashkil qiluvchi omil ekanligi
ta'kidlandi, matematik usullarni keng qo'lladi. Aynan ana shu tamoyillarni hozirgi
kunda O'zbekistonni iqtisodiy rayonlashtirish masalalariga tatbiq qilish ahamiyatdan
holi bo'lmasa kerak.
Ta'kidlash joizki, I. Tyunen va A. Veber g'oyalari o'z davri talabiga mos
kelardi. Sababi — u davrda hududning iqtisodiy sig'imi, zichligi uncha yuqori emas,
hududiy-iqtisodiy manzara qutbiylashmagan, ya'ni deyarli bir tekis edi. Ana shunday
iqtisodiy geografik holat alohida korxona yoki tarmoqlarni ayrim joylarda
o'rinlashtirish ta'sirida o'zgaradi, notekislik xususiyatini oladi. Boshqacha qilib
aytganda, avvalgi tabiiy ko'rinishdagi iqtisodiy tekislik notekislikka, hududiy
mujassamlashuvning kuchayishiga o'zgaradi. Buning natijasida notekislikni
tekislashga urinib ko'radigan ilmiy izlanishlar talab etildi. Xuddi shunday uzluksiz
tizimga moslashgan ishlab chiqarish va aholiga xizmat ko'rsatish sohalarini hududiy
tashkil qilish g'oyalarini V.Kristaller va A.Lyosh yaratdi.
Iqtisodiyot nuqtai nazaridan uncha o'zlashtirilmagan, xo'jalik sig'imi past va
hududlarni rivojlantirish va jonlantirish borasida o'sish qutblari va rivojlanish
Do'stlaringiz bilan baham: